DE NEOCONSERVATIEVE REVOLUTIE door Jaffe VINK in Trouw 29-10-2005

'Ik kan moeilijk ontkennen dat Letter & Geest de afgelopen jaren aandacht heeft besteed aan het neoconservatisme, een manier van denken die in Amerika al enkele decennia opgeld doet en die na de terreuraanslagen van 2001 opeens politieke actualiteit en invloed heeft gekregen.'

Jaffe Vink meent dat de neoconservatieven 'de vlag en de wimpel van de progressieven hebben overgenomen' en 'de revolutionairen van deze tijd zijn'. En passant geeft hij een overzicht van de Letter & Geest-bundel 'De terugkeer van de geschiedenis', die volgende week dinsdag wordt gepresenteerd in de Rode Hoed in Amsterdam.

Vorige week vrijdag stond er een interview met de arabist Hans Jansen in de Volkskrant naar aanleiding van zijn nieuwe boek De historische Mohammed - de Mekkaanse verhalen. In de eerste alinea werd hij onder andere geïntroduceerd met de zinsnede: 'hij figureert met regelmaat in de kolommen van het Trouw-katern Letter & Geest dat her en der als broeinest van het vaderlandse neoconservatisme wordt gezien'. Het woord 'broeinest' voorspelt niet veel goeds, het adjectief 'vaderlands' doet op zijn best denken aan boerenkool met worst, op zijn slechtst aan nationalisme en andere verschrikkelijke dingen, zoals vaderlandse geschiedenis waarbij een arme jongen uit het verre Anatolië geacht wordt uit zijn hoofd te leren dat een verdwaalde katholiek in het jaar zoveel bij Dokkum werd vermoord. Dokkum, of all places. Twee zinnen verder is het vonnis voltrokken: 'deze controversiële Jansen'.

De Franse schrijver Raymond Queneau heeft eens een boek gepubliceerd met 99 varianten van dezelfde gebeurtenis. Misschien is 99 varianten hier wat veel, maar laat ik eens beginnen met een tweede variant: 'Jansen publiceert regelmatig in het Trouw-katern Letter & Geest dat al jarenlang als bakermat van een nieuwe filosofische stroming wordt gezien'. Ik zou het zelf niet zo opschrijven, maar het gaat hier om een stijloefening, zoals ik ook de volgende variant niet zelf had kunnen bedenken: 'hij figureert met regelmaat in de kolommen van het Trouw-katern Letter & Geest, inmiddels omgebouwd tot hangplek voor uiterst conservatieve opiniemakers, nieuw-rechtse filosofen en andere politieke vandalen die graag aantrappen tegen de islamitische cultuur'. Een vierde variant: 'hij publiceert met regelmaat opmerkelijke artikelen in het Trouw-katern Letter & Geest dat door vriend en vijand als een vrijplaats van progressieve denkers wordt gezien. Deze invloedrijke arabist' En tot slot: 'hij publiceert zo nu en dan in Letter & Geest, een bijlage van het prot.-chr. dagblad Trouw met veel lange stukken'. Kiest u maar. Onder de goede inzenders verloten we een exemplaar van De terugkeer van de geschiedenis, een bundeling van artikelen uit Letter & Geest van de afgelopen zeven jaar over politiek en filosofie.

De titel van dit boek hebben we ontleend aan een artikel van de Amerikaanse journalist Robert Kaplan, dat we vier dagen na de aanslag op het World Trade Center publiceerden. Volgens Kaplan beleefden we op 11 september 2001 'de terugkeer van de geschiedenis'. 'Het tijdperk van na de Koude Oorlog zal in de toekomst beschouwd worden als een twaalfjarig bestand.' Het is een reactie op de visie van de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama die na de val van de Berlijnse muur in 1989 en de ineenstorting van het communisme, de overwinning van de westerse liberale democratie en daarmee 'het einde van de geschiedenis' proclameerde.

Geur

Ik kan moeilijk ontkennen dat Letter & Geest deze afgelopen jaren aandacht heeft besteed aan het neoconservatisme. Maar is het daarmee ook een broeinest van vaderlands neoconservatisme? In diezelfde Volkskrant stond enkele pagina's verder een bespreking van Hendrik Jan Schoo van het tweede boek van de Engelse psychiater Theodore Dalrymple, Our Culture, What's Left of It (2005), dat nu in Nederlandse vertaling uitkomt. Het was Schoo die ons in 2002 attendeerde op een artikel van Dalrymple: 'De barbaren voor de poorten van Parijs', een indringende schets van het leven in de voorsteden van Parijs, dat we toen in Letter & Geest hebben gepubliceerd. Het staat ook in De terugkeer van de geschiedenis.

Schoo schrijft dat het eerste boek van Dalrymple, Leven aan de onderkant (2004), ,,de wind in de zeilen kreeg door gunstige besprekingen en uitgroeide tot een bescheiden verkoopsuccesje. Dalrymple werd in Nederland gelezen, en brak daarmee uit de kolommen van Trouws katern Letter & Geest, dat eerder stukken van hem had overgenomen uit het neoconservatieve Amerikaanse blad City Journal. Het was Trouw-redacteur Chris Rutenfrans die met Life at the Bottom naar uitgeverij Het Spectrum stapte, het boek vertaalde en van een inleiding voorzag. Onmiskenbaar hangt rond Dalrymple de geur van het (neo)conservatisme. In Nederland, waar iedereen progressief is, geen aanbeveling. Des te opmerkelijker is Dalrymples welwillende ontvangst.''

Daar heb je het weer: de geur van het (neo)conservatisme. Dat riekt weer naar dat broeinest. Nog even en we zullen het woord als een geuzennaam accepteren.

Wie is hier conservatief?

Maar misschien mag ik eerst nog een ander voorbeeld noemen. Drie maanden na die beruchte elfde september publiceerden we een artikel van de politiek filosoof Luuk van Middelaar. Volgens hem zijn de moderne westerse waarden 'ónze waarden en die willen wij verdedigen. En daar hoeft het niet bij te blijven: de echte progressief vindt dat de rest van de wereld er óók recht op heeft.' En zoals ooit Percy Bysshe Shelley een defence of poetry schreef, zo schreef Van Middelaar een verdediging van de oorlog. ,,Europese 'progressieve' politici - politicae zelfs! - plaatsten om het hardst vraagtekens bij de westerse acties in Afghanistan, alsof daardoor niet de doelen dichterbij komen die elke waarlijk progressieve politicus zou moeten toejuichen: meer vrijheid, minder vrouwenonderdrukking, herstel van gezondheidszorg, van scholen, enzovoorts, en wie weet zelfs een modernisering van de economie - in een van 's werelds allerarmste landen geen overbodige luxe. Want zelfs als Bin Laden zich niet in Afghanistan zou schuilhouden (en even afgezien van pacifistische argumenten), wie kan er nu met goed fatsoen verontwaardigd zijn over een oorlog tegen het regime van de Taliban? (...) De grote politieke vraag is: kun je de mensenrechten over de wereld verspreiden zonder een Napoleon? Nee dus. Wie politiek denkt weet dat het Goede niet vanzelf komt. Daar is wellicht een leger voor nodig. Een Napoleon. Of een George W. Bush. Wie mensenrechten wil moet daar een prijs voor betalen. Wat we Napoleon kwalijk kunnen nemen, is niet dat hij geweld gebruikte, maar dat hij niet ver genoeg is gegaan. En om de parallel door te trekken: wat we moeten hopen, is dat Bush zijn werk wél grondig zal afmaken. Dat hij Afghanistan met bommen en overvloed de moderniteit zal binnenslepen.''

Zulke taal over cowboy Bush was ook in 2001 niet populair bij de progressieve goegemeente, en zoals we van Schoo weten, is iedereen in Nederland progressief. Maar wie is hier conservatief en wie is hier progressief?

Er kwamen veel reacties op dit artikel, we gingen ook op zoek naar 'tegenstukken', maar toen openbaarde zich al een probleem dat de filosoof en PvdA-ideoloog Jos de Beus in september 2003 heeft gebrandmerkt als 'de onuitstaanbare leegte van links'. Links had geen idee. Links had geen antwoord. En er was in die contreien ook nergens een of ander broeinest te bekennen. We publiceerden for the sake of balance enkele artikelen maar van een zeker tegenwicht was geen sprake. Die artikelen hebben het ook niet gehaald bij de selectie voor het boek. Links liep achter de feiten aan, of het nu ging om criminaliteit, immigratie, multiculturalisme of oorlog. En dat werd een kwestie die zich herhaalde: het andere geluid kwam niet verder dan de panfluit. Met als resultaat dat om meerdere artikelen in dit boek de geur van het neoconservatisme hangt. Maar dan komt de vraag: wat is er eigenlijk mis met het neoconservatisme? Is het een verdachte beweging? Stinkt het daar soms?

Overvallen door de realiteit

Is het niet belangrijk aandacht te besteden aan een manier van denken die in Amerika al enkele decennia opgeld doet en die na de terreuraanslagen van 2001 - in een periode dat de regering-Bush isolationistisch was ingesteld - opeens politieke actualiteit en invloed heeft gekregen?

Neoconservatieven bestonden in Amerika al in de jaren vijftig, toen zij zichzelf nog als liberals (progressieven) beschouwden. Godfather van de beweging is Irving Kristol (1920). Hij was de eerste die het etiket 'neoconservatief' accepteerde. Als je toch zo'n etiket krijgt opgeplakt, aldus Kristol, is de beste strategie om ermee aan de haal te gaan. De andere denkers die door de media 'neoconservatieven' werden genoemd, noemden zichzelf nog gewoon 'progressief'. Zij waren alleen zeer op hun hoede voor de dreiging van het communisme. Zoals hun grote progressieve voorbeeld, president Woodrow Wilson (1913-1921), wilden zij de wereld veilig maken voor democratie: to make the world safe for democracy. Maar wat hen afstootte in hun eigen partij was de steeds grotere invloed van pacifistische, radicale en revolutionaire linkse stromingen die Stalin, voorzitter Mao en zelfs iemand als Kim Il Sung als lichtende voorbeelden presenteerden. Langzaam werden zij naar het Republikeinse kamp gedreven. In hun ogen verlieten niet zij de partij, maar verliet de partij - met met haar apaiserende houding tegenover het communisme - hen. (Zo heeft in onze tijd Ayaan Hirsi Ali niet de PvdA verlaten, maar heeft de partij haar verlaten.)

In 1965 richtte Kristol The Public Interest op. Dit tijdschrift moest het vooroordeel bestrijden dat intellectuelen per definitie links zijn, en dat iedereen die niet progressief is gewoon niet genoeg heeft nagedacht. Kristol wilde 'aan het Amerikaanse volk uitleggen waarom het gelijk had, en aan de intellectuelen uitleggen waarom zij ongelijk hadden'.

Het staat zo ongeveer allemaal beschreven in De terugkeer van de geschiedenis, onder andere in een artikel dat ik hier gebruik, over de wortels van het neoconservatisme, van Yoram Stein, de zoon van good old Michael Stein die meteen na 11 september een prachtige serie artikelen schreef over het Midden-Oosten.

Maar goed, je kunt wel heel deftig doen over dat neoconservatisme, maar aan het eind van de rit duikt onvermijdelijk George W. Bush op en dan weten we het wel: Bush is dom. Als ik nog enigszins serieus wil worden genomen, moet ik eerst plechtig verklaren dat Bush een scheve kop heeft. (Is er nog iemand die zich het gedachtegoed herinnert van zijn Democratische uitdagers in 2000 en 2004?) Achter al die clichés over Bush gaat een eenzijdige kijk op Amerika schuil en een gebrek aan kennis van het neoconservatisme. Wie kent het werk van de filosoof Leo Strauss (1899-1973), wie kent het werk van de protestantse theoloog Reinhold Niebuhr (1892-1971)? Zij zijn de inspirators van deze beweging.

En wie kent de beroemde definitie van neoconservatieven die door Kristol is bedacht: liberals who have been mugged by reality - progressieven die overvallen zijn door de realiteit? Hij bedoelde het niet alleen figuurlijk maar ook letterlijk: de bittere realiteit van toenemende criminaliteit en onveiligheid op straat. De neoconservatieven keerden zich ook tegen de heersende opvatting dat criminelen slachtoffers waren van 'het systeem' in plaats van daders die zelf slachtoffers maakten en die verantwoordelijk waren voor hun daden.

,,Maar het was de politieke correctheid van de jaren tachtig, die zorgde voor de voltooiing van het neoconservatieve rijpingsproces, schrijft Yoram Stein. Nu geëist werd dat Plato, Shakespeare en Jefferson als 'dode witte mannen' van het universitaire curriculum werden gehaald en de nadruk steeds meer kwam te liggen op de studie van het racisme en seksisme van 'witte Angelsaksische protestantse mannen', begon het bloed van de neoconservatieven pas echt te koken.''

En dan komt de frase die het hart van het neoconservatisme beschrijft: 'Als linkse intellectuelen van de oude stempel hadden zij namelijk nog geloofd in de emancipatie van de onderklasse door middel van goed onderwijs. Dus mét Plato, Shakespeare en Jefferson.' Maar dan moesten de lessen er wél op gericht zijn dat iedereen mee moest doen in de maatschappij en dan moest die maatschappij niet worden voorgesteld als een ellendig en onderdrukkend systeem dat omvergeworpen moest worden. 'In plaats van de etnische minderheden aan te sporen om extra hun best te doen op school, werden zij aangespoord om zichzelf als slachtoffers te zien en zo het hele systeem te gaan haten.' Fuck the system was niet de hartekreet van de neoconservatieven.

Copernicus

Maar voordat het nu - met die oude stempel - al te gezellig wordt en we in een sfeer belanden waarin alles op elkaar gaat lijken en de neusvleugels van de antiquarische socialisten en ex-communisten beginnen te trillen van een opgewonden herkenning, is het moment gekomen om een kleine kanttekening te maken.

De neoconservatieven hebben niet alleen bepaalde opvattingen, ze willen die ook uitdragen. Ze willen de wereld veilig maken voor democratie. Vandaar ook hun slogan: 'Democratiseer het Midden-Oosten'. Het zijn idealisten met een beschavingsmissie. Welke beschaving? De westerse beschaving. Met haar vrijheid en welvaart, haar democratie en mensenrechten, haar kritiek en zelfkritiek, haar wetenschap en technologie, haar medicijnen en internet, en met Plato, Shakespeare en Jefferson, en een Mercedes op de koop toe, plus het inzicht in de werking van een benzinemotor.

Het is een opvatting die de politieke correctheid, het cultuurrelativisme en het multiculturalisme ver achter zich heeft gelaten. Het is een opvatting die zich niet alleen richt op de Verlichting en op de eeuwige Voltaire, maar ook op de Oudheid, Renaissance en Reformatie en die ook het belang van de wetenschappelijke revolutie onderstreept. Het is in dit verband goed om Copernicus eens te citeren.

's Ochtends zien we de zon in het oosten opkomen - als het niet regent - en in het westen ondergaan. Dat gaf ons het idee dat de zon om de aarde draait. Maar Copernicus stelde in 1543 vast dat niet de aarde, maar de zon het middelpunt is. Dat was in strijd met onze zintuiglijke waarnemingen en met bijbelse opvattingen. Copernicus trok zich daar niets van aan. ,,Wanneer er kletsmajoors zijn die, hoewel ongeschoold in de mathematische wetenschappen, toch menen een oordeel te mogen vellen over mijn stellingen en wanneer ze die stellingen durven aanvallen omdat ze strijdig zijn met een of andere passage uit de bijbel die ze voor hun doeleinden hebben verdraaid, dan kan me dat niets schelen. () Ik heb mij heel lang afgevraagd of ik mijn commentaren moest publiceren of dat het niet beter was het voorbeeld van de pythagoreeërs te volgen die hun geheimen van de filosofie alleen mondeling overdroegen en dan nog alleen aan een kring van vertrouwelingen.''

Het besluit van Copernicus om tot publicatie over te gaan, omdat waarheden, hoe betwist ook, tot het publieke domein behoren, was van groot belang. Zo kon er een open debat plaatsvinden, ook al omdat door de inmiddels ingeburgerde boekdrukkunst zijn inzichten konden worden verspreid.

Tijdens de Verlichting, die meer was dan een parade van opwindende ideeën, zoals de historicus Wijnand Mijnhardt schreef, ontstonden nieuwe mogelijkheden om ideeën te bespreken en verbreiden. 'Die vrijheid van drukpers gecombineerd met de inventiviteit van boekhandelaren en uitgevers zorgden al snel voor de uitbouw van wat een verlichte uitvinding bij uitstek is geweest: het publiekstijdschrift.' Door al deze vernieuwingen - waaronder ook de leesbibliotheek - kwam tegen het einde van de achttiende eeuw het voor de westerse samenleving zo essentiële verschijnsel van de publieke opinie tot stand.

Guus Hiddink

Dat is de cultuur die de neoconservatieven willen uitdragen. En laat ik het voor alle duidelijkheid maar hardop zeggen: deze westerse cultuur is superieur. Ik weet het, dan wordt het meteen een stuk ongezelliger. Maar als in een sportverslag van afgelopen maandag staat, dat PSV superieur is, dan vind ik dat als wanhopige Ajax-supporter niet prettig,

maar het is wel waar. En er is niemand die zich er aan stoort en die denkt: Ajax is dus inferieur, nee, vrijwel iedereen denkt: Hiddink heeft de zaak weer aardig op de rails en bij Ajax - onze held uit de oude wereld - is het een zooitje.

Ik zal er nog bij zeggen - want je kunt niet duidelijk genoeg zijn in dit mijnenveld - dat ik het niet in morele zin bedoel, zo van: de Nederlander is een beter mens dan de Pakistaan. Maar hij is wel beter af. Het Westen is economisch, technisch, militair, cultureel en wetenschappelijk superieur. En deze superioriteit is gebaseerd op een lange geschiedenis. Het is ook mogelijk het in andere termen te zeggen, bij voorbeeld: macht. Maar ook bij dit woord moet je eerst de rommel eraf schrapen. 'Macht is vies', luidde het credo van de geitenwollen sok. Maar macht is altijd en overal aanwezig, van buitenlandse politiek tot in de vakbond van beurtschippers, van multinationals tot in het hart van liefdesrelaties - en het is beter deze realiteit te erkennen dan te verdonkeremanen. Je moet je eigen rol en je eigen macht onder ogen zien. Het is een oude les van Adorno en dat is toch niet de domste van het stel. Het Westen is veel machtiger en het is belangrijk dat door te hebben, omdat je dan veel beter in staat bent anderen te helpen. Het is simpelweg realistisch. In die zin kun je ook zeggen dat de westerse cultuur superieur is aan de Arabisch-islamitische cultuur. Je kunt ook blijven steken in de mist van de gelijkheidsideologie, maar het getuigt van weinig inzicht en medeleven om net te doen alsof het hier gaat om gelijkwaardige culturen - wie dat doet miskent de tragiek van eeuwenlange achterstanden.

Maar dat helpen gebeurt wel op onze voorwaarden en volgens onze inzichten. Mooier kunnen we het niet maken. Wij weten hoe een benzinemotor werkt en hoe aids moet worden bestreden. Als een Soedanees denkt dat het manlijk zaad niet alleen vruchtbaar maar ook geneeskrachtig is, dan moeten we hem dat uit zijn hoofd praten. Als een Egyptische vrouw met aids denkt dat ze geen aids kan hebben omdat ze moslim is, dan moeten wij haar duidelijk maken dat dat onzin is. En als een Mercedes langs de kant van de weg staat in Mazar-i-Sjarif, dan moeten wij uitleggen hoe je zo'n ding repareert. De Chinezen hebben het begrepen - die zijn booming. Ze hebben nu ook een SUV nagemaakt in de vorm van een onkreukbare Landwind. Mooie naam voor een auto. En verder geen kwaad woord over de Chinezen, want de tijden van Mao lijken ineens ver weg. Waarom gaat een Philipsfabriek van Stadskanaal naar China en niet naar Syrië of Iran?

Djinn uit de fles

Maar ook al is de westerse cultuur superieur, hoe kunnen de neocons zo gek zijn om te denken dat zij het Midden-Oosten kunnen democratiseren? Hoe kunnen conservatieven zo idealistisch zijn om te geloven dat de Arabisch-islamitische wereld gedemocratiseerd kan worden? Zijn dit soms een stelletje wereldverbeteraars? En hoe is het mogelijk dat de neoconservatieven het oudste geloof van de progressieven hebben gekaapt, het geloof waaraan de progressieven nota bene hun naam danken: het geloof in vooruitgang?

Er is geen betere manier om de neoconservatieven in het nauw te drijven en het nog wat ongezelliger te maken - nu van de andere kant - dan te beginnen over Irak. Zien jullie wat daar gebeurt? Chaos, duisternis en dood! En een broeinest van terroristen! (Daar heb je dat woord weer.)

Allereerst: het is eerlijk gezegd een genoegen om de tiran in de rechtszaal te zien zitten, als een klein kind in een grote box. Wie had dat een aantal jaren geleden gedacht? En verder is de toestand in de Aboe Ghraibgevangenis nog nooit zo goed geweest. Maar ergens las ik de zin: 'De Aboe Ghraibgevangenis is berucht vanwege misdragingen van Amerikaanse bewaarders'. Dat was inderdaad niet fair van Lynndie England en haar kornuiten; zij kreeg drie jaar cel, haar vriend tien jaar. Maar de journalist die bovenstaande zin neerpende, had waarschijnlijk in de jaren voor 2003 nooit gehoord van de hel in Aboe Ghraib. En tot slot werd er deze week een heel nummer gemaakt van 'de mijlpaal van 2.000 gedode Amerikaanse militairen in Irak', alsof dat getal een kabbalistische grootheid betreft. Ik weet het, elke dode is er één te veel, en als het je zoon is, dan is het een gruwelijk verdriet, maar historisch gezien is het niet een groot getal. Als we beseffen dat het hier over oorlog gaat, dan moeten we constateren dat de oorlogsvoering beter is geworden. In Korea kwamen 54.000 Amerikaanse soldaten om, in Vietnam 58.000.

Maar nu ter zake. De historicus Stefan van Wersch schreef een mooi artikel met een welbekende titel: 'Democratiseer het Midden-Oosten'. Het staat in De terugkeer. 'Om eerlijk te zijn, voor het eerst in jaren ben ik een beetje optimistisch over de kansen op democratie in de Arabische en islamitische wereld. Voor wie nu denkt dat ik een gestoorde ben, is het goed deze woorden de nodige context te geven.' Zijn eerste stelling is: de status quo was onhoudbaar. Zijn tweede stelling: de huidige crisis, hoe gevaarlijk ook, is de beste kans in jaren voor de Arabische en islamitische wereld om de sociaal-economische stagnatie en het gebrek aan vrijheid te doorbreken, waarover Arabische onderzoekers zelf spreken in de Arab Human Development Reports van de Verenigde Naties.

Van Wersch, die het gebrek aan vrijheid in de Arabische wereld ziet als een van de meest prangende uitdagingen voor deze eeuw, beschrijft een historische parallel met de zeventiende eeuw in Groot-Brittannië. Het was een eeuw met een lange burgeroorlog vol wreedheden, Jacobus I werd onthoofd en Oliver Cromwell ontpopte zich als een militaristische despoot, maar toch werd deze periode de bakermat van de moderne democratie. 'Op historische parallellen valt veel af te dingen, maar het kan zinvol zijn deze Engelse geschiedenis voor de geest te houden als het thema democratie in de Arabische en islamitische wereld aan de orde komt. De situatie in dat deel van de wereld lijkt hopeloos. Kan men onder deze omstandigheden het thema democratie in het Midden-Oosten aanroeren zonder zichzelf volstrekt belachelijk te maken? Wat mij betreft: ja, dat kan. Democratisering en crisis sluiten elkaar niet uit, zoals het Engelse voorbeeld laat zien.'

Wie over democratie in het Midden-Oosten wil praten, moet zich volgens Van Wersch niet blindstaren op de lastige realiteit van dit moment, hoe belangrijk de afloop van de bezetting ook is. 'Belangrijker is dat het overal in de Arabische en islamitische wereld begint te gisten, en dat het besef groeit dat er een ernstig gebrek aan vrijheid is. Opiniepeilingen bevestigen dat beeld. Wellicht is de democratische djinn eindelijk uit de fles.'

Wereldhistorische gok

Het is pijnlijk om te constateren dat Europa in de discussie over democratisering in het Midden-Oosten bijna volledig afwezig is, aldus Van Wersch. Veel Europeanen doen het liefst meewarig over de 'overspannen' ambities van de neoconservatieven. Zijn conclusie is om 'het hele concept van democratisering tot zijn juiste - en dan nog altijd grootse proporties - terug te brengen, en te zien hoe de EU en anderen eraan kunnen bijdragen. Als er op één project geen Amerikaans patent mag liggen, dan is het wel op dit.'

Misschien duurt het een of twee generaties en wellicht is de prijs hoog, maar de status quo was onhoudbaar, het turning point is bereikt: er is een nieuwe dynamiek gekomen in het Midden-Oosten. In de woorden van de Amerikaanse filosoof Lee Harris: 'We kunnen ons niet simpelweg onttrekken aan een situatie waarin voorzichtigheid en conservatisme geen waarde meer hebben, en waarin niets doen nog riskanter is dan de wereldhistorische gok te wagen.'

Dit zijn bepaald geen conservatieve gedachten. Conservatieven houden niet van grote veranderingen. Alles bij het oude houden, een zeker cynisme, een bepaald soort Realpolitik. Volgens de conservatieve Engelse filosoof Roger Scruton kan het de westerse kiezers merendeels niet schelen 'of Irak geregeerd wordt door een despoot, een gekozen bewind dan wel een stel chimpansees'.

Neoconservatieven nemen daar geen genoegen mee, ze zien dat de status quo onhoudbaar is geworden, ze willen verandering, ze willen vooruitgang, ze willen emancipatie van de onderklasse, ze willen in de geest van Leo Strauss aandacht voor de klassieke deugden, ze willen goed onderwijs, ze willen vrijheid en welvaart voor allen. Ze willen de wereld veilig maken voor democratie. Het lijkt er op dat ze de vlag en de wimpel van de progressieven hebben overgenomen. De neoconservatieven zijn de revolutionairen van deze tijd.

Ceterum censeo Carthaginem non esse delendam sed dêmokratian faciendam. En voorts ben ik van mening dat Carthago niet verwoest moet worden maar gedemocratiseerd. En dat het interview met Hans Jansen in de Volkskrant, ondanks dat broeinest, een mooi interview is geworden. Hij paradeert niet zonder reden in de kolommen van Letter & Geest.