Nieuwe Cultuur Nieuwe Politiek Nieuwe Synthese

Metapolitíek - Europeïsme - Identitair - Bioregionaal - Conservatief-Revolutionair - naar NIEUW RECHTS - naar NIEUWE POLITIEK - naar een NIEUWE SYNTHESE ! ------ METAPO SOS-STUDIECENTRUM ------

maandag, mei 30, 2005

THE NEW CONSERVATIVE DIVIDE: Paleocons versus Neocons door Rachel ALEXANDER op The Intellectual Conservative, 20 April 2003

The split between neoconservatives and paleoconservatives over the Iraq war goes deeper than many realize. Their differences on ethnic issues are threatening to become the biggest internal battle conservatives will face this decade.

Modern conservatism has generally encompassed multiple forms. Over the last half of the 20th century, each decade has contained at least two identifiable strains of conservatism. The 1950’s saw the onset of modern conservatism, beginning with William F. Buckley’s intellectual National Review, which established conservatism as a force against communism and its milder American counterpart, the New Deal. It was an international conservatism, unlike the establishment conservatism of the time, which was isolationist. In the 1960’s, conservatives divided over civil rights. A minority of conservatives rallied around the states’ rights position espoused by Barry Goldwater, particularly southerners motivated by their opposition to the civil rights movement. Their counterparts supported the Civil Rights Act, although they did not agree with other parts of the civil rights movement.

Neoconservatism emerged in the 1970s, as a reaction to the radical leftist agenda of the 1960’s. Neoconservatives were more interested in challenging the hippies and activists than dismantling the entrenched programs of the New Deal. Their conservative counterparts in the 1970’s were the John Birchers and Young Americans for Freedom, who refused to budge an inch in support of any program of the left, and who preferred Barry Goldwater or John Ashbrook for President over President Nixon. In the 1980’s, President Reagan successfully brought together social conservatives and business conservatives to form his base in the Republican party. By the 1990’s, those conservatives had merged to some extent, many of them becoming Rush Limbaugh conservatives who supported both the economic and social agenda of the Republican revolution in 1994. Frustrated by the compromising of the new Republican leaders, particularly the capitulation of Newt Gingrich, a drift to the libertarian right emerged, which had already begun with the founding of the Republican Liberty Caucus in 1990.

As the first decade of the 2000’s progresses, it is becoming increasingly clear that the two types of conservatism that will define this decade are neoconservatism and paleoconservatism. The war in Iraq has brought out a deep division between the two philosophies, exemplified by paleoconservatism opposition to the conservative Bush administration’s intervention into Iraq.

Paleoconservatism is defined in the American Heritage Dictionary as, “extremely stubborn or stubbornly conservative in politics.” The term paleoconservative actually originated fairly recently, in the Rockford Institute’s Chronicles magazine, as a reaction to what was seen as increasing neocon encroachment into conservatism. Palecons claim that their brand of conservatism is the true descendant of conservative thought of the 1950’s and 1960’s. Paleocons prefer an isolationist foreign policy, and accuse neocons of being interventionist and soft on big government programs. Neoconservative is defined as an intellectual and political movement in favor of political, economic, and social conservatism that arose in opposition to the liberalism of the 1960’s. Paleocons tend to believe that most conservatives today and over the past couple of decades are neocons.

What may really be the primary and underlying source of division between the two philosophies is their approach towards Israel. Since Israel was established in 1948, U.S. policy has generally been one of preserving Israel’s stability in the Middle East. Most conservatives have historically aligned themselves with this position for varying reasons. Some saw the state as compensation for the displaced Jews after their slaughter in the Nazi holocaust. Others saw it as a bastion of democracy to be supported amongst the Arab authoritarian regimes as a check on their spread and power. Many Christians supported the existence of a strong Jewish state because of their close relationship with the Jewish people theologically as the chosen people, their reverence for the Jews as the inhabitants of the Holy Land in Biblical times, and Biblical prediction that the Jewish people will eventually return to the Holy Land.

Yet, ironically, it is now primarily Christian conservatives who make up the paleocons opposing aid to Israel. Instead of seeing Jews as fellow kindred, these Christians see Jews as hostile to Christianity, and therefore are less inclined to support Israel. Instead of welcoming Jews – who have generally been considered solidly liberal - into the Republican party, many paleocons are suspicious of their intentions. Paleocons accuse the Republican party of being overrun by neocons, and many paleocons believe that Jewish conservatives are behind this. The accusations have gotten quite touchy, with many paleocons accusing Jewish conservatives of using anti-Semitic accusations to bully their way around and push their own agenda. Of course, when paleocon Pat Buchanan throws around phrases like, “Congress is Israeli-controlled territory,” there is an argument that can be made that a remark like that could be construed as anti-Semitic.

Many anti-Israel paleocons are using the Iraq war as an opportunity to speak out not just against the war, but to accuse conservatives and President Bush of supporting the war because the neocons, who they claim are dominated by Jews, are in favor of it. However, this argument is flawed in several aspects. First and most obvious, not only neocons supported the war. Most conservatives supported the war, some even more adamantly than the neocons, such as military, law enforcement, and certain social conservatives. Secondly, most conservatives are not “neocons,” unless the term is broadly defined to include any conservative who is not anti-interventionist, which is how some paleocons seem to be defining it. The standard definition of neocon only encompasses a small percentage of conservatives; most conservatives did not become conservative only in reaction to the 1960’s, and most still resent big government; they would be quite happy if welfare completely disappeared. Paleocons tend to overemphasize neocon approval of the welfare state. In reality, it would probably be more accurate to say that conservative politicians support a welfare state, whereas common conservatives are less likely to support it. Thirdly, the number of conservative Jews is still small. Only 20% of American Jews voted for President Bush, actually down from the 35% who voted for Reagan in 1988, and only 8% of Jews consider themselves “conservative,” as opposed to 26% of non-Jews. And although there are a handful of well-known Jewish conservatives, their presence is slight compared to the numbers of non-Jewish conservative leaders. None of the Bush administration’s cabinet-level appointees are Jewish.

What is interesting about this latest split between conservatives is that no longer is the debate between the “moderates” and “right wingers” like it has been frequently in the past. Now it is primarily an ethnic debate, focusing on U.S. attitudes towards ethnic and racial groups within and outside of the U.S. And instead of being sidelined to the pages of history books, Pat Buchanan, former Presidential candidate and leader of the social conservative isolationist right, is leading the paleocons in this attack on what they see as the neocon takeover of conservatism. Buchanan’s new magazine, The American Conservative, claims that conservative organizations such as the Heritage Foundation, the American Enterprise Institute, and the magazine National Review, have been taken over by neocons. However, paleocon views have become more popular since 9/11, since Americans are much more fearful of terrorists entering the country, and so are more willing to tighten down on immigration laws and the borders. Furthermore, the paleocons are not completely marginalized, they count among their numbers several respected intellectual heavyweights, including the Rockford Institute, LewRockwell.com, and to some degree, the paleolibertarian Ludwig von Mises Institute.

The future of conservatism depends on how these two factions cooperate. Unlike past divisions between conservatives, this division will only increase, because the ethnic diversity within the U.S. keeps increasing, and Israel’s stability in the Middle East keeps declining. What most conservatives do not realize, and are not prepared to address, is that ethnic-related issues are going to be the crucial problem facing them this decade. At the present moment, conservatism appears unified, because the paleocons were not able to thwart the intervention into Iraq, probably because their numbers are still too few. After all, according to a recent ABC news poll, an overwhelming 81% of Americans believe it was right to go to war with Iraq, and 60% believe that it was right even if no weapons of mass destruction are ever found. But resentment is building, and as long as the paleocons are convinced that conservatism has been hijacked, they will not stop their assault.

LEVE DE NEOCONSERVATIEVE REVOLUTIE door Bart Jan SPRUYT in Trouw, 10-12-2005

'De vijand op het slagveld kan ons niet verslaan. Maar we kunnen de oorlog wel verliezen. Die nederlaag zal een nederlaag van binnenuit zijn. Zij zal ons worden toegebracht door mensen die geen strijd willen en daarom net doen alsof er geen strijd is; mensen die de kloof ontkennen en die anderen, die de kloof benoemen, uitmaken voor ophitsers die de kloof hebben geschapen; mensen die geloven dat de vijand tevreden gesteld kan worden en die niet inzien dat niets doen ook een handeling is.' Bart Jan Spruyt , directeur van de Burke-stichting, beantwoordt de kritiek op het neoconservatisme van Gerbert van Loenen in L&G van 26 november.

Linkse activisten blijven de wereld verbazen met het beledigende niveau van hun leuzen. En wanneer het dieptepunt lijkt te zijn bereikt, blijkt het altijd nog erger te kunnen. Dat bewees een groep studenten die kort na de Amerikaanse inval in Irak protestbijeenkomsten hield op de campus van de universiteit van Chicago. Zij hielden argeloze passanten staande en vroegen hun of zij soms 'straussianen' waren. 'Strauss was een fascist!', schreeuwden ze. Die kennis hadden ze opgedaan uit het pamflet Children of Satan, dat hun voorman Lyndon LaRouche via internet had verspreid. LaRouche weet overigens van geen ophouden. Toen de New School for Social Research enkele weken geleden in New York een studiebijeenkomst over Strauss belegde, stond hij op de gang zijn boekjes en pamfletjes uit te venten - tegen Leo Strauss en tegen de verderfelijke beweging waarvan hij de godfather heet te zijn, het 'neoconservatisme'.

Sedert de inval in Irak hebben de media zich beijverd om de imperialistische samenzwering achter deze oorlog bloot te leggen. Eerst stuitten zij op een 'kabel' van neoconservatieve intellectuelen en beleidsmakers in Washington die de regering-Bush zouden hebben opgehitst tot de pre-emptive strike tegen de bedreiging die Saddams Irak in hun ogen was. En bij nader inzien bleken al deze neocons geïnspireerd door het gedachtegoed van ene Leo Strauss (1899-1973). Van hem hadden ze nog nooit gehoord, laat staan dat ze zijn boeken hadden gelezen. En een haastige verkenning van dat werk (en daar is het helaas bij gebleven) leverde alleen maar teleurstellingen op: er bleek niets in aan te treffen dat de Amerikaanse politiek leek te rechtvaardigen. In sommige Amerikaanse media voedde die afwezigheid van belastend materiaal het samenzweerderige vermoeden dat Strauss' oeuvre vol bedrog en Platoonse 'nobele leugens' moest staan - en ja, dat was dan weer de link met de grote leugen over de massavernietigingswapens die in Irak aanwezig zouden zijn. Arrogante leerlingen van een filosoof die hen had bijgebracht dat zij tot een kaste van bevoorrechten behoorden, waren er listig in geslaagd George W. Bush te verleiden tot een machiavellistische politiek die de VS beschouwde als het nieuwe Romeinse imperium en die absolute loyaliteit aan de staat Israël als leidraad had.

Het artikel dat Trouw-redacteur Gerbert van Loenen twee weken geleden in Letter & Geest publiceerde om Jaffe Vinks artikel over de neoconservatieve revolutie te bestrijden, overstijgt dit niveau nauwelijks. Het getuigt van een beschamende onkunde omtrent het ideeëngoed van Leo Strauss, omtrent het wezen van het neoconservatisme en omtrent de relatie tussen dat neoconservatisme en de oorlog in Irak. Van Loenen dicht Leo Strauss 'de gedachte van een absolute waarheid' toe, concludeert dat die gedachte een 'kiem van overmoed, een kiem van geweld' in het denken van zijn leerlingen heeft genesteld, en dat dat denken vervolgens een uitlaatklep heeft gevonden in de ongeremde dadendrang van de door overmoedige neocons beheerste regering-Bush. Geef hem maar het oude Europa, geef hem maar het oude, prudente conservatisme, en geef hem maar een coalitie der gematigden die een 'open samenleving' moet blijven garanderen en het revolutionaire gevaar van de neoconservatieven moet bestrijden.

Het wordt hoog tijd dat er een einde komt aan dit vertoon van onwetendheid waarmee we al tweeënhalf jaar worden geplaagd. Laten we daarom de trits 'Strauss neocons - Irak' in het vervolg eens één voor één zorgvuldig nalopen.

I Leo Strauss

Strauss een gevaarlijke fascist! In werkelijkheid was hij een Duitse jood die zijn vaderland in 1932 ontvluchtte en via Parijs en Londen naar de Verenigde Staten ontkwam, waar hij eerst aan de New School in New York en later aan de universiteit van Chicago doceerde. Zijn familie kwam om in de Duitse concentratiekampen. Hij was een geleerde die in zijn commentaren op de grote klassieken-- van Plato en Xenophon, via de grote Arabische en joodse geleerden uit de Middeleeuwen, tot Machiavelli, Hobbes, Spinoza, Nietzsche en Heidegger - een eigen filosofie ontvouwde. Wat wereldvreemd was hij ook, en zeker geen wereldwijze man die een 'netwerk' onder politici had die hij met zijn denkbeelden drogeerde. Toen hij in New York zijn benoeming in Chicago binnenkreeg, rende hij de straat op en hield hij een taxi aan met het verzoek hem naar Chicago te rijden. Geen idee waar Chicago lag.

En wat zijn fascisme betreft: Leo Strauss was de eerste die de beroemde tekst over Het begrip politiek van de latere hofjurist van de nazi's, Carl Schmitt, bestreed. In Nederlandse artikelen (bijvoorbeeld in het themanummer over het conservatisme van het tijdschrift Groniek uit juni 2004) wordt deze kritiek van Strauss op Schmitt kwaadwillend uitgelegd als een poging Schmitt 'rechts' te passeren. In feite legt Strauss bloot dat Schmitt uiteindelijk een pleidooi voor een politieke theologie voerde, en daarmee een alternatief voor het liberalisme presenteerde dat hem niet beviel. In New York gaf Strauss op 26 februari 1941 een lezing over het Duitse nihilisme, die tot de meest scherpzinnige kritieken op het fascisme kan worden gerekend (en interessante raakvlakken vertoont met de analyses van Jacques de Kadt). En toen zijn student Stanley Rosen na de oorlog naar Duitsland ging, verbood Strauss hem om Heidegger een hand te geven.

Strauss sprak met regelmaat over 'de crisis van het Westen', en doelde daarmee vooral op het falen van de politieke wetenschap bij de opkomst van de totalitaire ideologieën van het fascisme en het communisme. Uit de hoek van de politicologen en politiek filosofen had niet of nauwelijks protest geklonken, opgesloten als zij zichzelf hadden in de ivoren toren van een wetenschap die werd gedragen door de Weberiaanse tegenstelling tussen feiten en waarden. De politieke wetenschap wilde alleen nog maar beschrijven en durfde geen waardeoordelen meer te vellen.

Was er sindsdien nog politieke filosofie mogelijk? Als gevolg van de omarming van het moderne vooroordeel dat de geschiedenis een autonoom proces van vooruitgang is, ontbreekt het de westerse cultuur volgens Strauss aan onbevangen zelfkritiek. Uit deze grot van ondoordachte zelfvoldaanheid is er echter een weg omhoog voor degenen die bereid zijn de grote vraag naar het goede leven weer te stellen. Het grote moderne vooroordeel kan worden overwonnen door een terugkeer naar de politieke filosofie van Oudheid en Middeleeuwen, en die terugkeer kan alleen maar tot een correctie van ons denken leiden wanneer wij bereid zijn de Grote Werken van de westerse cultuurtraditie onbevangen te lezen.

Het verwijt van Strauss aan de moderne politiek filosofen vanaf Machiavelli is dat zij de grote traditie hebben verloochend onder het mom van een terugkeer naar die traditie. En dat zij zich met de politiek hebben verbroederd om het moderne project, gericht op de volledige realisering van het goede leven hier op aarde, door te voeren. Dat gebeurt niet alleen wanneer filosofen de ideologie aanleveren waarop een tiranniek systeem zich baseert, maar dat gebeurt altijd en overal waar filosofie en politiek niet tegenover elkaar blijven staan (en de filosofie de politiek dus hinderlijk volgt), maar wanneer beide een verbond aangaan en in elkaar opgaan.

Deze constatering leidt Strauss tot de conclusie dat de moderniteit niet het 'einde' van de geschiedenis is. Hoeveel zij ook belooft en realiseert (welvaart, de afwezigheid van geweld, lijden, oorlog), er zijn essentiële menselijke behoeften en verlangens die door geen enkele politieke constellatie kunnen worden bevredigd. Daarom zal de geschiedenis altijd blijven terugkeren. Het is de taak van politieke intellectuelen om elk regime daaraan te herinneren, óók de moderne, liberale democratie. Filosofen past geen 'onmannelijke verachting' van de politiek. Juist omdat zij vrienden van de liberale democratie zijn - vanwege het fundamenteel 'open' karakter van deze orde en de vrijheid van denken en spreken die deze orde garandeert - mogen zij, aldus Strauss, nooit haar 'vleiers' worden. Want ook de liberale democratie bergt onvolkomenheden in zich die tot sociale en geestelijke problemen kunnen uitgroeien. Een moderne, democratische samenleving (zowel de rechtsstaat als de vrije markt) vooronderstelt immers de aanwezigheid van een cultureel en moreel fundament van deugden en een bezield verband die de moderne democratie zelf niet voortbrengt of onderhoudt. Daarom moeten politieke intellectuelen altijd blijven herinneren aan de ideeën en deugden die de moderne samenleving wél voeden, maar die in de lange mars naar de moderniteit zijn vergeten of bewust zijn afgeschreven. Zij dienen de deuren weer te openen die in het verleden zachtjes zijn dichtgedaan of dichtgesmeten - door filosofen nota bene, die bewust afrekenden met de klassieke en christelijke tradities, en daarmee de weg openden voor moderne ideologieën die in essentie bestaan in de poging om met politieke middelen de hemel op aarde te vestigen.

Laten we deze Straussiaanse preek even onderbreken voor enkele conclusies.

1. Het is een hopeloos anachronisme om de persoon en het denken van Leo Strauss, de onhandige en schuchtere, talmoedische schriftgeleerde, een man die zich zelden over buitenlandse politiek heeft uitgelaten, in verband te brengen met de discussie die de oorlog in Irak heeft opgeroepen. Als filosoof hield Strauss zich ver van de praktische politiek. Hij trad haar kritisch tegemoet omdat zij al te vaak bezweek voor de verleiding om de oplossing van problemen te beloven die principieel onoplosbaar zijn.

2. Een van de laatste politici in Nederland die nog weet had van het belang van dat culturele en morele fundament dat nodig is om zowel de rechtsstaat als de vrije markt te onderhouden, was Frits Bolkestein. Maar zijn pleidooien om hierover na te denken, halverwege de jaren negentig, vonden binnen zijn partij, de VVD, geen weerklank. Integendeel, de discussie werd op een partijraad bezworen met het dreigement dat wie 'de noodzaak van een bezield verband' als onderwerp ooit weer zou oprakelen, met pek en veren overladen het Spant in Bussum zou moeten verlaten. In een interview met deze krant heeft Bolkestein toegegeven dat hij toen zijn grootste politieke fout heeft gemaakt door te blijven zitten. Maar het werd nog erger: door de benoeming van Hans Dijkstal als zijn opvolger is de VVD in sociaal-liberaal vaarwater terechtgekomen, en de partij heeft daarmee het beroemde 'gat op rechts' zelf geschapen. Want dat 'gat op rechts' onthult vooral de onrust die ontstaat als mensen gaan beseffen dat de fundamenten van de samenleving kraken - een onrust die voor het laatst is verwoord door Pim Fortuyn met zijn boek over De verweesde samenleving. Partijvorming op die vleugel kan daarom alleen een succes worden wanneer de zaken die Bolkestein benoemde maar die door zijn clubgenoten werden weggehoond, de dragende ideeën worden van een (neoconservatief) programma dat Nederland weer perspectief kan bieden.

3. Diezelfde Bolkestein heeft ons een boek in het vooruitzicht gesteld over de relatie tussen intellectuelen en politiek. In het licht van de Straussiaanse analyse van die relatie, moet dat een zwartboek van duizend zonden worden. Intellectuelen hebben zich geleend óf tot het formuleren van ideologieën die weerzinwekkende tirannieën in het leven hebben geroepen, óf tot het zwijgend ondergaan van de opkomst van die regimes, óf tot vertwijfelde pogingen het werk van politici in goede banen te leiden. Alleen vanuit het Straussiaanse perspectief is een gezonde relatie mogelijk tussen intellectuelen en politiek. In de opvatting van Strauss is zelfs het meest ideale regime dat mensen hier op aarde zouden kunnen vestigen, onvolmaakt.

De relatie tussen de intellectueel en de politiek die uit dit inzicht voortvloeit, is voorbeeldig onder woorden gebracht door een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het neoconservatisme, William Kristol: 'Een van de belangrijkste dingen die je van Strauss kunt leren, is dat alle politiek beperkt is en dat geen enkele politiek werkelijk op de waarheid gebaseerd is. Er is dus een zekere filosofische houding nodig die tot innerlijke onthechting van alle politieke gevechten leidt. Je neemt jezelf of je zaak minder serieus dan wanneer je denkt dat ze voor 100 procent waar zijn. Politieke bewegingen zitten altijd vol met partijgangers die voor hun opinies vechten. Met de waarheid heeft dat niets te maken'. De waarheidspretenties, die Gerbert van Loenen de neoconservatieven toedicht, worden door deze prominente neoconservatief dus juist gehekeld.

II. Neocons

Met die laatste opmerking van William Kristol vervolgen we ons onderzoek naar de trits 'Strauss - neocons - Irak'. Die uitspraak maakt duidelijk dat er wel degelijk mensen zijn (geweest) die, geïnspireerd door het gedachtegoed van Strauss, politiek actief zijn geworden. Williams vader Irving Kristol bijvoorbeeld, de vader van het neoconservatisme, heeft zijn ontmoeting met het werk van Strauss omschreven als een 'intellectuele schok zoals je die maar eens in je leven meemaakt', waardoor hij leerde hoe hij de moderniteit aan serieuze kritiek kon onderwerpen. Het beeld in de media is dat zij die een ervaring als die van Irving Kristol doormaakten, zich hebben verenigd in de neoconservatieve beweging, en dat deze club van arrogante haviken Bush tot zijn rampzalige oorlog in Irak heeft verleid.

Strauss heeft ontegenzeggelijk school gemaakt. Leerlingen van Strauss, en leerlingen van zijn leerlingen, zijn vooral aan de universiteiten te vinden, waar zij werkzaam zijn als (politiek) filosoof. Een van de belangrijkste van hen was Allan Bloom, wiens flamboyante leven door Saul Bellow in de onderhoudende roman Ravelstein is vastgelegd. Er zijn veel epigonen onder die leerlingen, maar ook briljante geleerden zoals Stanley Rosen (Boston), Harvey C. Mansfield (Harvard) en Seth Benardete (1930-2001). Ze zijn ook in Europa: vooral de Franse denkers Alain Finkielkraut, Pierre Manent en Rémi Brague verdienen vermelding, en in Londen is onlangs de neoconservatieve Henry Jackson Society gesticht, met steun van mensen uit de directe omgeving van David Cameron (de nieuwe leider van de Tories).

Sommige leerlingen, en leerlingen van leerlingen, zijn in de politiek verzeild geraakt. Sommige van deze 'Straussianen' zijn neoconservatief, anderen weer niet. Neoconservatieven zijn niet partijpolitiek gebonden: velen zijn Republikein, anderen zijn Democraat. En er zijn ook neoconservatieven die geen 'Straussianen' zijn. En er zijn toonaangevende mensen in de regering-Bush die noch het één noch het ander zijn: zoals George W. Bush himself, Donald Rumsfeld, Dick Cheney en Condoleezza Rice.

Duidelijk is wel dat de neocons het intellectuele gevecht in Washington hebben gewonnen. Maar de neocons komen van ver. Als groep zijn zij in de jaren dertig in New York ontstaan. De harde kern bestond uit voormalige trotskisten zoals Irving Kristol, Gertrude Himmelfarb (zijn latere echtgenote) en Albert Wohlstetter. Na de Tweede Wereldoorlog onderscheidden zij zich door een krachtig anticommunisme en door fundamentele kritiek op de verzorgingsstaat (die in de kern met die van Theodore Dalrymple overeenkomt). Zij verzetten zich tegen de politiek van Henry Kissinger, die het bestaan van de Sovjet-Unie als een gegeven accepteerde en vooral op zoek was naar manieren om het communisme te beteugelen. En zij verzetten zich tegen een sociale politiek die de donors een goed gevoel gaf, maar de ontvangers tot slecht gedrag aanzette.

Strategisch waren de neocons allesbehalve naïef. Zij begrepen dat de kracht van een beweging wordt bepaald door vitale instituties: door een eigen tijdschrift (dat zij onder de bezielende leiding van Norman Podhoretz in Commentary kregen) en door leidende posities in denktanks in vooral New York (het Manhattan Institute) en Washington (het American Enterprise Institute). En de neocons zochten een bondgenoot in de actieve politiek. Zij vonden die aanvankelijk in de persoon van de Democraat Henry M. Jackson, die in de jaren zeventig een interessante denktank om zich heen verzamelde in de personen van Richard Perle, Elliot Abrahams, Bernard Lewis, Albert Wohlstetter en Richard Pipes.

Maar hun gouden moment brak natuurlijk aan met de regeerperiode van Ronald Reagan, die de Sovjet-Unie tot the evil empire bestempelde, de Verenigde Staten weer in een aanvallende positie bracht, en samen met medeconservatieven Margaret Thatcher en paus Johannes Paulus II het communisme ten val bracht. Het waren ook neocons die Bill Clinton tot militaire acties in Bosnië, Haïti en Afghanistan inspireerden. In diezelfde jaren negentig schreef William Kristol samen met Robert Kagan een artikel in Foreign Affairs onder de titel 'Toward a Neo-Reaganite Foreign Policy', waarin zij een pleidooi hielden voor een agressieve promotie van democratie in het buitenland.

Het is dit gedachtegoed dat de Amerikaanse buitenlandse politiek onder Bush na 9/11 is gaan bepalen. Toen zowel als nu worden de neocons bestreden door traditionele conservatieven die bang zijn voor een te dominante rol van de overheid, op welk terrein dan ook, en de in hun ogen imperialistische neigingen van Washington alleen maar betreuren.

III Irak

Wat is nu in de kern de gedachte achter die politiek van democratisering, van pre-emptive strikes, oorlog, regime change en nation building? Deze politiek wordt gedragen door het geloof in het liberalisme (in de brede zin van het woord). Maar neocons plaatsen twee kritische kanttekeningen: het liberalisme moet worden verbreid en verdedigd.

1. Liberalisme moet worden verbreid. Niet vanuit een groots ideaal van een universele staat die het einde van de geschiedenis is, maar vanuit de gedachte dat alleen democratie een open orde garandeert, waarin tirannie geen en vrijheid juist alle kans krijgt. En democratie kán worden verbreid omdat zij een verandering bewerkt die in overeenstemming is met de realiteit en de natuur van de mens. Iedereen wil vrij zijn, niemand wil om zijn ideeën gevangen gezet of gemarteld worden. Democratie garandeert de minimale voorwaarden voor een menswaardig bestaan. Met een geheimzinnige agenda om absolute waarden met militair machtsvertoon te verbreiden heeft dit, anders dan Gerbert van Loenen wil, niets te maken.

2. Liberalisme moet worden verdedigd. Het leven in een democratische rechtsstaat kan ontaarden in een lafhartige houding. Het leven is er gericht op comfort en gemak, en kan daardoor zo verweekt raken dat iedere confrontatie met welke vorm van totalitarisme dan ook in een zenuwinzinking en lafhartige concessies uitmondt. De 'democratische mens' (Tocqueville) wil liever eindeloos praten en de boel bij elkaar houden dan een streep trekken en vanuit de politiek harde maatregelen treffen. En vooral dat laatste is het wat neocons van traditionele conservatieven onderscheidt. Zij geloven in het belang van politieke macht, en dat geloof wordt ingegeven door een sterk gevoel van urgentie.

Wat neocons ten diepste beweegt kan het beste duidelijk worden gemaakt aan de hand van het werk van Francis Fukuyama. Fukuyama publiceerde in 1992 het boek Het einde van de geschiedenis en de laatste mens, dat in feite een commentaar is op de discussie tussen Strauss en Kojève. Dat boek is gelezen als een lofzang op de triomftocht van het liberalisme, die het einde van de geschiedenis heeft ingeluid. Maar Fukuyama maakte aan het slot van zijn boek, verwijzend naar Strauss, vooral duidelijk dat dit optimisme op zijn minst voorbarig is. Misschien is de moderne, liberale democratie inderdaad het eindpunt van de geschiedenis, met haar overwinning op de grote vijanden van de mensheid. Maar we moeten er tegelijkertijd rekening mee houden dat anderen de zachtheid en het comfort van de democratische samenleving niet als het ultieme accepteren. Alhoewel de trein van de geschiedenis haar liberale eindstation lijkt te hebben bereikt, blijken sommige wagons achtergebleven te zijn, en weer andere blijken de posthistorische stad wel te hebben bereikt maar weer doorgereden te zijn - uit verveling of zelfs uit walging over het leven in die stad. En dan keert de geschiedenis dus altijd weer terug.

Wie het neoconservatieve voorbehoud van Fukuyama niet ernstig neemt, leeft in een roze wolk. Zo iemand staat toe dat de moderne liberale democratie niet wordt verdedigd tegen de vijanden die haar voortdurend onder vuur nemen. En als die aanvallen te duidelijk zijn om ze nog langer te ontkennen -- na de confrontatie met de gewelddadige ideologie van de politieke islam op 11 september 2001, in maart 2004 (de aanslag in Madrid), in november 2004 (de moord op Theo van Gogh), en in juli 2005 (de aanslagen in de Londense metro), en de voortdurende dreiging van een aanslag in ons eigen land - blijft zo iemand toch zijn geloof uitspreken in dialoog en sociaal beleid, omdat hij te naïef is om de diepte van het vijandelijke kwaad te doorgronden. Lief en aardig als hij is, gelooft hij niet dat anderen op zijn onderwerping of vernietiging uit zijn. In eigen land is hij daarom niet bereid tot het nemen van preventieve en harde maatregelen, en beroept hij zich op de verworvenheden van de rechtsstaat alsof die er niet primair zijn om de goeden tegen de kwaden te beschermen, en alsof wij niet worden omringd door mensen die deze verworvenheden vooral willen misbruiken om ze uiteindelijk af te schaffen. In de buitenlandse politiek is hij niet bereid de juiste conclusie uit de bedreigingen te trekken, en blijft hij geloven in internationaal overleg, alsof Kants Ewige Friede al is aangebroken.

De VS hebben de juiste conclusie wel getrokken - al was het mede vanuit de achteraf onjuist gebleken veronderstelling dat Saddam voorraden massavernietigingswapens had (wat iedereen in maart 2003 geloofde), en al kan de uitvoering van de oorlog geen doorslaand succes worden genoemd. Maar als de regering-Bush iets te verwijten valt, dan is het dat het beleid niet neoconservatief genoeg was. Neoconservatieven hebben vanaf het begin op meer committment aangedrongen: op de inzet van meer materieel en manschappen, die nu eenmaal nodig zijn, zoals de geschiedenis heeft bewezen, om nation-building succesvol te doen zijn. En nog afgezien daarvan is er ook veel goed nieuws, al zijn de meeste media minder gul in de onthulling daarvan. En Libië en Syrië hebben inmiddels hun lessen getrokken.

De Engelse schrijver Douglas Murray heeft vorige week een nieuw boek gepubliceerd: Neoconservatism: Why We Need It (uitgegeven door de Social Affairs Unit in Londen). Hij wijst daarin een uitnemender weg dan de gematigdheid die Gerbert van Loenen predikt. Murray toont aan dat de westerse wereld in de ban is geraakt van een relativistisch multiculturalisme dat in wezen antiwesters is. Wie onderscheid maakt, spreekt een moreel oordeel uit en in het licht van het recente verleden durven westerlingen dat niet meer. En daarmee stellen zij hun eigen beschaving in de waagschaal. De vijand op het slagveld kan ons niet verslaan. Maar we kunnen de oorlog wel verliezen. Die nederlaag zal een nederlaag van binnenuit zijn. Zij zal ons worden toegebracht door mensen die geen strijd willen en daarom net doen alsof er geen strijd is; mensen die de kloof ontkennen en die anderen, die de kloof benoemen, uitmaken voor ophitsers die de kloof hebben geschapen; mensen die geloven dat de vijand tevreden gesteld kan worden en die niet inzien dat niets doen ook een handeling is.

Neoconservatisme is de enige politieke stroming die ons leert hoe staande te blijven tegenover de vijand van binnenuit en buitenaf omdat het morele helderheid brengt en ons leert in te zien wat er goed is in onze beschaving. Wat we dus nodig hebben is een neoconservatieve explosie van vrijheid, in binnen- zowel als buitenland. Van een koppeling van een absolute waarheidspretentie aan ongebreidelde militaire macht (Gerbert van Loenen) is in het neoconservatisme geen sprake. Het gaat om de bescherming en verbreiding van een beschaving die politiek de voorwaarden schept die niet voldoende maar wel noodzakelijk zijn voor het goede leven. Die westerse beschaving is namelijk de enige waarin die vraag naar dat goede leven überhaupt mag worden gesteld en bediscussieerd.

donderdag, mei 26, 2005

DE NEOCONSERVATIEVE REVOLUTIE door Jaffe VINK in Trouw 29-10-2005

'Ik kan moeilijk ontkennen dat Letter & Geest de afgelopen jaren aandacht heeft besteed aan het neoconservatisme, een manier van denken die in Amerika al enkele decennia opgeld doet en die na de terreuraanslagen van 2001 opeens politieke actualiteit en invloed heeft gekregen.'

Jaffe Vink meent dat de neoconservatieven 'de vlag en de wimpel van de progressieven hebben overgenomen' en 'de revolutionairen van deze tijd zijn'. En passant geeft hij een overzicht van de Letter & Geest-bundel 'De terugkeer van de geschiedenis', die volgende week dinsdag wordt gepresenteerd in de Rode Hoed in Amsterdam.

Vorige week vrijdag stond er een interview met de arabist Hans Jansen in de Volkskrant naar aanleiding van zijn nieuwe boek De historische Mohammed - de Mekkaanse verhalen. In de eerste alinea werd hij onder andere geïntroduceerd met de zinsnede: 'hij figureert met regelmaat in de kolommen van het Trouw-katern Letter & Geest dat her en der als broeinest van het vaderlandse neoconservatisme wordt gezien'. Het woord 'broeinest' voorspelt niet veel goeds, het adjectief 'vaderlands' doet op zijn best denken aan boerenkool met worst, op zijn slechtst aan nationalisme en andere verschrikkelijke dingen, zoals vaderlandse geschiedenis waarbij een arme jongen uit het verre Anatolië geacht wordt uit zijn hoofd te leren dat een verdwaalde katholiek in het jaar zoveel bij Dokkum werd vermoord. Dokkum, of all places. Twee zinnen verder is het vonnis voltrokken: 'deze controversiële Jansen'.

De Franse schrijver Raymond Queneau heeft eens een boek gepubliceerd met 99 varianten van dezelfde gebeurtenis. Misschien is 99 varianten hier wat veel, maar laat ik eens beginnen met een tweede variant: 'Jansen publiceert regelmatig in het Trouw-katern Letter & Geest dat al jarenlang als bakermat van een nieuwe filosofische stroming wordt gezien'. Ik zou het zelf niet zo opschrijven, maar het gaat hier om een stijloefening, zoals ik ook de volgende variant niet zelf had kunnen bedenken: 'hij figureert met regelmaat in de kolommen van het Trouw-katern Letter & Geest, inmiddels omgebouwd tot hangplek voor uiterst conservatieve opiniemakers, nieuw-rechtse filosofen en andere politieke vandalen die graag aantrappen tegen de islamitische cultuur'. Een vierde variant: 'hij publiceert met regelmaat opmerkelijke artikelen in het Trouw-katern Letter & Geest dat door vriend en vijand als een vrijplaats van progressieve denkers wordt gezien. Deze invloedrijke arabist' En tot slot: 'hij publiceert zo nu en dan in Letter & Geest, een bijlage van het prot.-chr. dagblad Trouw met veel lange stukken'. Kiest u maar. Onder de goede inzenders verloten we een exemplaar van De terugkeer van de geschiedenis, een bundeling van artikelen uit Letter & Geest van de afgelopen zeven jaar over politiek en filosofie.

De titel van dit boek hebben we ontleend aan een artikel van de Amerikaanse journalist Robert Kaplan, dat we vier dagen na de aanslag op het World Trade Center publiceerden. Volgens Kaplan beleefden we op 11 september 2001 'de terugkeer van de geschiedenis'. 'Het tijdperk van na de Koude Oorlog zal in de toekomst beschouwd worden als een twaalfjarig bestand.' Het is een reactie op de visie van de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama die na de val van de Berlijnse muur in 1989 en de ineenstorting van het communisme, de overwinning van de westerse liberale democratie en daarmee 'het einde van de geschiedenis' proclameerde.

Geur

Ik kan moeilijk ontkennen dat Letter & Geest deze afgelopen jaren aandacht heeft besteed aan het neoconservatisme. Maar is het daarmee ook een broeinest van vaderlands neoconservatisme? In diezelfde Volkskrant stond enkele pagina's verder een bespreking van Hendrik Jan Schoo van het tweede boek van de Engelse psychiater Theodore Dalrymple, Our Culture, What's Left of It (2005), dat nu in Nederlandse vertaling uitkomt. Het was Schoo die ons in 2002 attendeerde op een artikel van Dalrymple: 'De barbaren voor de poorten van Parijs', een indringende schets van het leven in de voorsteden van Parijs, dat we toen in Letter & Geest hebben gepubliceerd. Het staat ook in De terugkeer van de geschiedenis.

Schoo schrijft dat het eerste boek van Dalrymple, Leven aan de onderkant (2004), ,,de wind in de zeilen kreeg door gunstige besprekingen en uitgroeide tot een bescheiden verkoopsuccesje. Dalrymple werd in Nederland gelezen, en brak daarmee uit de kolommen van Trouws katern Letter & Geest, dat eerder stukken van hem had overgenomen uit het neoconservatieve Amerikaanse blad City Journal. Het was Trouw-redacteur Chris Rutenfrans die met Life at the Bottom naar uitgeverij Het Spectrum stapte, het boek vertaalde en van een inleiding voorzag. Onmiskenbaar hangt rond Dalrymple de geur van het (neo)conservatisme. In Nederland, waar iedereen progressief is, geen aanbeveling. Des te opmerkelijker is Dalrymples welwillende ontvangst.''

Daar heb je het weer: de geur van het (neo)conservatisme. Dat riekt weer naar dat broeinest. Nog even en we zullen het woord als een geuzennaam accepteren.

Wie is hier conservatief?

Maar misschien mag ik eerst nog een ander voorbeeld noemen. Drie maanden na die beruchte elfde september publiceerden we een artikel van de politiek filosoof Luuk van Middelaar. Volgens hem zijn de moderne westerse waarden 'ónze waarden en die willen wij verdedigen. En daar hoeft het niet bij te blijven: de echte progressief vindt dat de rest van de wereld er óók recht op heeft.' En zoals ooit Percy Bysshe Shelley een defence of poetry schreef, zo schreef Van Middelaar een verdediging van de oorlog. ,,Europese 'progressieve' politici - politicae zelfs! - plaatsten om het hardst vraagtekens bij de westerse acties in Afghanistan, alsof daardoor niet de doelen dichterbij komen die elke waarlijk progressieve politicus zou moeten toejuichen: meer vrijheid, minder vrouwenonderdrukking, herstel van gezondheidszorg, van scholen, enzovoorts, en wie weet zelfs een modernisering van de economie - in een van 's werelds allerarmste landen geen overbodige luxe. Want zelfs als Bin Laden zich niet in Afghanistan zou schuilhouden (en even afgezien van pacifistische argumenten), wie kan er nu met goed fatsoen verontwaardigd zijn over een oorlog tegen het regime van de Taliban? (...) De grote politieke vraag is: kun je de mensenrechten over de wereld verspreiden zonder een Napoleon? Nee dus. Wie politiek denkt weet dat het Goede niet vanzelf komt. Daar is wellicht een leger voor nodig. Een Napoleon. Of een George W. Bush. Wie mensenrechten wil moet daar een prijs voor betalen. Wat we Napoleon kwalijk kunnen nemen, is niet dat hij geweld gebruikte, maar dat hij niet ver genoeg is gegaan. En om de parallel door te trekken: wat we moeten hopen, is dat Bush zijn werk wél grondig zal afmaken. Dat hij Afghanistan met bommen en overvloed de moderniteit zal binnenslepen.''

Zulke taal over cowboy Bush was ook in 2001 niet populair bij de progressieve goegemeente, en zoals we van Schoo weten, is iedereen in Nederland progressief. Maar wie is hier conservatief en wie is hier progressief?

Er kwamen veel reacties op dit artikel, we gingen ook op zoek naar 'tegenstukken', maar toen openbaarde zich al een probleem dat de filosoof en PvdA-ideoloog Jos de Beus in september 2003 heeft gebrandmerkt als 'de onuitstaanbare leegte van links'. Links had geen idee. Links had geen antwoord. En er was in die contreien ook nergens een of ander broeinest te bekennen. We publiceerden for the sake of balance enkele artikelen maar van een zeker tegenwicht was geen sprake. Die artikelen hebben het ook niet gehaald bij de selectie voor het boek. Links liep achter de feiten aan, of het nu ging om criminaliteit, immigratie, multiculturalisme of oorlog. En dat werd een kwestie die zich herhaalde: het andere geluid kwam niet verder dan de panfluit. Met als resultaat dat om meerdere artikelen in dit boek de geur van het neoconservatisme hangt. Maar dan komt de vraag: wat is er eigenlijk mis met het neoconservatisme? Is het een verdachte beweging? Stinkt het daar soms?

Overvallen door de realiteit

Is het niet belangrijk aandacht te besteden aan een manier van denken die in Amerika al enkele decennia opgeld doet en die na de terreuraanslagen van 2001 - in een periode dat de regering-Bush isolationistisch was ingesteld - opeens politieke actualiteit en invloed heeft gekregen?

Neoconservatieven bestonden in Amerika al in de jaren vijftig, toen zij zichzelf nog als liberals (progressieven) beschouwden. Godfather van de beweging is Irving Kristol (1920). Hij was de eerste die het etiket 'neoconservatief' accepteerde. Als je toch zo'n etiket krijgt opgeplakt, aldus Kristol, is de beste strategie om ermee aan de haal te gaan. De andere denkers die door de media 'neoconservatieven' werden genoemd, noemden zichzelf nog gewoon 'progressief'. Zij waren alleen zeer op hun hoede voor de dreiging van het communisme. Zoals hun grote progressieve voorbeeld, president Woodrow Wilson (1913-1921), wilden zij de wereld veilig maken voor democratie: to make the world safe for democracy. Maar wat hen afstootte in hun eigen partij was de steeds grotere invloed van pacifistische, radicale en revolutionaire linkse stromingen die Stalin, voorzitter Mao en zelfs iemand als Kim Il Sung als lichtende voorbeelden presenteerden. Langzaam werden zij naar het Republikeinse kamp gedreven. In hun ogen verlieten niet zij de partij, maar verliet de partij - met met haar apaiserende houding tegenover het communisme - hen. (Zo heeft in onze tijd Ayaan Hirsi Ali niet de PvdA verlaten, maar heeft de partij haar verlaten.)

In 1965 richtte Kristol The Public Interest op. Dit tijdschrift moest het vooroordeel bestrijden dat intellectuelen per definitie links zijn, en dat iedereen die niet progressief is gewoon niet genoeg heeft nagedacht. Kristol wilde 'aan het Amerikaanse volk uitleggen waarom het gelijk had, en aan de intellectuelen uitleggen waarom zij ongelijk hadden'.

Het staat zo ongeveer allemaal beschreven in De terugkeer van de geschiedenis, onder andere in een artikel dat ik hier gebruik, over de wortels van het neoconservatisme, van Yoram Stein, de zoon van good old Michael Stein die meteen na 11 september een prachtige serie artikelen schreef over het Midden-Oosten.

Maar goed, je kunt wel heel deftig doen over dat neoconservatisme, maar aan het eind van de rit duikt onvermijdelijk George W. Bush op en dan weten we het wel: Bush is dom. Als ik nog enigszins serieus wil worden genomen, moet ik eerst plechtig verklaren dat Bush een scheve kop heeft. (Is er nog iemand die zich het gedachtegoed herinnert van zijn Democratische uitdagers in 2000 en 2004?) Achter al die clichés over Bush gaat een eenzijdige kijk op Amerika schuil en een gebrek aan kennis van het neoconservatisme. Wie kent het werk van de filosoof Leo Strauss (1899-1973), wie kent het werk van de protestantse theoloog Reinhold Niebuhr (1892-1971)? Zij zijn de inspirators van deze beweging.

En wie kent de beroemde definitie van neoconservatieven die door Kristol is bedacht: liberals who have been mugged by reality - progressieven die overvallen zijn door de realiteit? Hij bedoelde het niet alleen figuurlijk maar ook letterlijk: de bittere realiteit van toenemende criminaliteit en onveiligheid op straat. De neoconservatieven keerden zich ook tegen de heersende opvatting dat criminelen slachtoffers waren van 'het systeem' in plaats van daders die zelf slachtoffers maakten en die verantwoordelijk waren voor hun daden.

,,Maar het was de politieke correctheid van de jaren tachtig, die zorgde voor de voltooiing van het neoconservatieve rijpingsproces, schrijft Yoram Stein. Nu geëist werd dat Plato, Shakespeare en Jefferson als 'dode witte mannen' van het universitaire curriculum werden gehaald en de nadruk steeds meer kwam te liggen op de studie van het racisme en seksisme van 'witte Angelsaksische protestantse mannen', begon het bloed van de neoconservatieven pas echt te koken.''

En dan komt de frase die het hart van het neoconservatisme beschrijft: 'Als linkse intellectuelen van de oude stempel hadden zij namelijk nog geloofd in de emancipatie van de onderklasse door middel van goed onderwijs. Dus mét Plato, Shakespeare en Jefferson.' Maar dan moesten de lessen er wél op gericht zijn dat iedereen mee moest doen in de maatschappij en dan moest die maatschappij niet worden voorgesteld als een ellendig en onderdrukkend systeem dat omvergeworpen moest worden. 'In plaats van de etnische minderheden aan te sporen om extra hun best te doen op school, werden zij aangespoord om zichzelf als slachtoffers te zien en zo het hele systeem te gaan haten.' Fuck the system was niet de hartekreet van de neoconservatieven.

Copernicus

Maar voordat het nu - met die oude stempel - al te gezellig wordt en we in een sfeer belanden waarin alles op elkaar gaat lijken en de neusvleugels van de antiquarische socialisten en ex-communisten beginnen te trillen van een opgewonden herkenning, is het moment gekomen om een kleine kanttekening te maken.

De neoconservatieven hebben niet alleen bepaalde opvattingen, ze willen die ook uitdragen. Ze willen de wereld veilig maken voor democratie. Vandaar ook hun slogan: 'Democratiseer het Midden-Oosten'. Het zijn idealisten met een beschavingsmissie. Welke beschaving? De westerse beschaving. Met haar vrijheid en welvaart, haar democratie en mensenrechten, haar kritiek en zelfkritiek, haar wetenschap en technologie, haar medicijnen en internet, en met Plato, Shakespeare en Jefferson, en een Mercedes op de koop toe, plus het inzicht in de werking van een benzinemotor.

Het is een opvatting die de politieke correctheid, het cultuurrelativisme en het multiculturalisme ver achter zich heeft gelaten. Het is een opvatting die zich niet alleen richt op de Verlichting en op de eeuwige Voltaire, maar ook op de Oudheid, Renaissance en Reformatie en die ook het belang van de wetenschappelijke revolutie onderstreept. Het is in dit verband goed om Copernicus eens te citeren.

's Ochtends zien we de zon in het oosten opkomen - als het niet regent - en in het westen ondergaan. Dat gaf ons het idee dat de zon om de aarde draait. Maar Copernicus stelde in 1543 vast dat niet de aarde, maar de zon het middelpunt is. Dat was in strijd met onze zintuiglijke waarnemingen en met bijbelse opvattingen. Copernicus trok zich daar niets van aan. ,,Wanneer er kletsmajoors zijn die, hoewel ongeschoold in de mathematische wetenschappen, toch menen een oordeel te mogen vellen over mijn stellingen en wanneer ze die stellingen durven aanvallen omdat ze strijdig zijn met een of andere passage uit de bijbel die ze voor hun doeleinden hebben verdraaid, dan kan me dat niets schelen. () Ik heb mij heel lang afgevraagd of ik mijn commentaren moest publiceren of dat het niet beter was het voorbeeld van de pythagoreeërs te volgen die hun geheimen van de filosofie alleen mondeling overdroegen en dan nog alleen aan een kring van vertrouwelingen.''

Het besluit van Copernicus om tot publicatie over te gaan, omdat waarheden, hoe betwist ook, tot het publieke domein behoren, was van groot belang. Zo kon er een open debat plaatsvinden, ook al omdat door de inmiddels ingeburgerde boekdrukkunst zijn inzichten konden worden verspreid.

Tijdens de Verlichting, die meer was dan een parade van opwindende ideeën, zoals de historicus Wijnand Mijnhardt schreef, ontstonden nieuwe mogelijkheden om ideeën te bespreken en verbreiden. 'Die vrijheid van drukpers gecombineerd met de inventiviteit van boekhandelaren en uitgevers zorgden al snel voor de uitbouw van wat een verlichte uitvinding bij uitstek is geweest: het publiekstijdschrift.' Door al deze vernieuwingen - waaronder ook de leesbibliotheek - kwam tegen het einde van de achttiende eeuw het voor de westerse samenleving zo essentiële verschijnsel van de publieke opinie tot stand.

Guus Hiddink

Dat is de cultuur die de neoconservatieven willen uitdragen. En laat ik het voor alle duidelijkheid maar hardop zeggen: deze westerse cultuur is superieur. Ik weet het, dan wordt het meteen een stuk ongezelliger. Maar als in een sportverslag van afgelopen maandag staat, dat PSV superieur is, dan vind ik dat als wanhopige Ajax-supporter niet prettig,

maar het is wel waar. En er is niemand die zich er aan stoort en die denkt: Ajax is dus inferieur, nee, vrijwel iedereen denkt: Hiddink heeft de zaak weer aardig op de rails en bij Ajax - onze held uit de oude wereld - is het een zooitje.

Ik zal er nog bij zeggen - want je kunt niet duidelijk genoeg zijn in dit mijnenveld - dat ik het niet in morele zin bedoel, zo van: de Nederlander is een beter mens dan de Pakistaan. Maar hij is wel beter af. Het Westen is economisch, technisch, militair, cultureel en wetenschappelijk superieur. En deze superioriteit is gebaseerd op een lange geschiedenis. Het is ook mogelijk het in andere termen te zeggen, bij voorbeeld: macht. Maar ook bij dit woord moet je eerst de rommel eraf schrapen. 'Macht is vies', luidde het credo van de geitenwollen sok. Maar macht is altijd en overal aanwezig, van buitenlandse politiek tot in de vakbond van beurtschippers, van multinationals tot in het hart van liefdesrelaties - en het is beter deze realiteit te erkennen dan te verdonkeremanen. Je moet je eigen rol en je eigen macht onder ogen zien. Het is een oude les van Adorno en dat is toch niet de domste van het stel. Het Westen is veel machtiger en het is belangrijk dat door te hebben, omdat je dan veel beter in staat bent anderen te helpen. Het is simpelweg realistisch. In die zin kun je ook zeggen dat de westerse cultuur superieur is aan de Arabisch-islamitische cultuur. Je kunt ook blijven steken in de mist van de gelijkheidsideologie, maar het getuigt van weinig inzicht en medeleven om net te doen alsof het hier gaat om gelijkwaardige culturen - wie dat doet miskent de tragiek van eeuwenlange achterstanden.

Maar dat helpen gebeurt wel op onze voorwaarden en volgens onze inzichten. Mooier kunnen we het niet maken. Wij weten hoe een benzinemotor werkt en hoe aids moet worden bestreden. Als een Soedanees denkt dat het manlijk zaad niet alleen vruchtbaar maar ook geneeskrachtig is, dan moeten we hem dat uit zijn hoofd praten. Als een Egyptische vrouw met aids denkt dat ze geen aids kan hebben omdat ze moslim is, dan moeten wij haar duidelijk maken dat dat onzin is. En als een Mercedes langs de kant van de weg staat in Mazar-i-Sjarif, dan moeten wij uitleggen hoe je zo'n ding repareert. De Chinezen hebben het begrepen - die zijn booming. Ze hebben nu ook een SUV nagemaakt in de vorm van een onkreukbare Landwind. Mooie naam voor een auto. En verder geen kwaad woord over de Chinezen, want de tijden van Mao lijken ineens ver weg. Waarom gaat een Philipsfabriek van Stadskanaal naar China en niet naar Syrië of Iran?

Djinn uit de fles

Maar ook al is de westerse cultuur superieur, hoe kunnen de neocons zo gek zijn om te denken dat zij het Midden-Oosten kunnen democratiseren? Hoe kunnen conservatieven zo idealistisch zijn om te geloven dat de Arabisch-islamitische wereld gedemocratiseerd kan worden? Zijn dit soms een stelletje wereldverbeteraars? En hoe is het mogelijk dat de neoconservatieven het oudste geloof van de progressieven hebben gekaapt, het geloof waaraan de progressieven nota bene hun naam danken: het geloof in vooruitgang?

Er is geen betere manier om de neoconservatieven in het nauw te drijven en het nog wat ongezelliger te maken - nu van de andere kant - dan te beginnen over Irak. Zien jullie wat daar gebeurt? Chaos, duisternis en dood! En een broeinest van terroristen! (Daar heb je dat woord weer.)

Allereerst: het is eerlijk gezegd een genoegen om de tiran in de rechtszaal te zien zitten, als een klein kind in een grote box. Wie had dat een aantal jaren geleden gedacht? En verder is de toestand in de Aboe Ghraibgevangenis nog nooit zo goed geweest. Maar ergens las ik de zin: 'De Aboe Ghraibgevangenis is berucht vanwege misdragingen van Amerikaanse bewaarders'. Dat was inderdaad niet fair van Lynndie England en haar kornuiten; zij kreeg drie jaar cel, haar vriend tien jaar. Maar de journalist die bovenstaande zin neerpende, had waarschijnlijk in de jaren voor 2003 nooit gehoord van de hel in Aboe Ghraib. En tot slot werd er deze week een heel nummer gemaakt van 'de mijlpaal van 2.000 gedode Amerikaanse militairen in Irak', alsof dat getal een kabbalistische grootheid betreft. Ik weet het, elke dode is er één te veel, en als het je zoon is, dan is het een gruwelijk verdriet, maar historisch gezien is het niet een groot getal. Als we beseffen dat het hier over oorlog gaat, dan moeten we constateren dat de oorlogsvoering beter is geworden. In Korea kwamen 54.000 Amerikaanse soldaten om, in Vietnam 58.000.

Maar nu ter zake. De historicus Stefan van Wersch schreef een mooi artikel met een welbekende titel: 'Democratiseer het Midden-Oosten'. Het staat in De terugkeer. 'Om eerlijk te zijn, voor het eerst in jaren ben ik een beetje optimistisch over de kansen op democratie in de Arabische en islamitische wereld. Voor wie nu denkt dat ik een gestoorde ben, is het goed deze woorden de nodige context te geven.' Zijn eerste stelling is: de status quo was onhoudbaar. Zijn tweede stelling: de huidige crisis, hoe gevaarlijk ook, is de beste kans in jaren voor de Arabische en islamitische wereld om de sociaal-economische stagnatie en het gebrek aan vrijheid te doorbreken, waarover Arabische onderzoekers zelf spreken in de Arab Human Development Reports van de Verenigde Naties.

Van Wersch, die het gebrek aan vrijheid in de Arabische wereld ziet als een van de meest prangende uitdagingen voor deze eeuw, beschrijft een historische parallel met de zeventiende eeuw in Groot-Brittannië. Het was een eeuw met een lange burgeroorlog vol wreedheden, Jacobus I werd onthoofd en Oliver Cromwell ontpopte zich als een militaristische despoot, maar toch werd deze periode de bakermat van de moderne democratie. 'Op historische parallellen valt veel af te dingen, maar het kan zinvol zijn deze Engelse geschiedenis voor de geest te houden als het thema democratie in de Arabische en islamitische wereld aan de orde komt. De situatie in dat deel van de wereld lijkt hopeloos. Kan men onder deze omstandigheden het thema democratie in het Midden-Oosten aanroeren zonder zichzelf volstrekt belachelijk te maken? Wat mij betreft: ja, dat kan. Democratisering en crisis sluiten elkaar niet uit, zoals het Engelse voorbeeld laat zien.'

Wie over democratie in het Midden-Oosten wil praten, moet zich volgens Van Wersch niet blindstaren op de lastige realiteit van dit moment, hoe belangrijk de afloop van de bezetting ook is. 'Belangrijker is dat het overal in de Arabische en islamitische wereld begint te gisten, en dat het besef groeit dat er een ernstig gebrek aan vrijheid is. Opiniepeilingen bevestigen dat beeld. Wellicht is de democratische djinn eindelijk uit de fles.'

Wereldhistorische gok

Het is pijnlijk om te constateren dat Europa in de discussie over democratisering in het Midden-Oosten bijna volledig afwezig is, aldus Van Wersch. Veel Europeanen doen het liefst meewarig over de 'overspannen' ambities van de neoconservatieven. Zijn conclusie is om 'het hele concept van democratisering tot zijn juiste - en dan nog altijd grootse proporties - terug te brengen, en te zien hoe de EU en anderen eraan kunnen bijdragen. Als er op één project geen Amerikaans patent mag liggen, dan is het wel op dit.'

Misschien duurt het een of twee generaties en wellicht is de prijs hoog, maar de status quo was onhoudbaar, het turning point is bereikt: er is een nieuwe dynamiek gekomen in het Midden-Oosten. In de woorden van de Amerikaanse filosoof Lee Harris: 'We kunnen ons niet simpelweg onttrekken aan een situatie waarin voorzichtigheid en conservatisme geen waarde meer hebben, en waarin niets doen nog riskanter is dan de wereldhistorische gok te wagen.'

Dit zijn bepaald geen conservatieve gedachten. Conservatieven houden niet van grote veranderingen. Alles bij het oude houden, een zeker cynisme, een bepaald soort Realpolitik. Volgens de conservatieve Engelse filosoof Roger Scruton kan het de westerse kiezers merendeels niet schelen 'of Irak geregeerd wordt door een despoot, een gekozen bewind dan wel een stel chimpansees'.

Neoconservatieven nemen daar geen genoegen mee, ze zien dat de status quo onhoudbaar is geworden, ze willen verandering, ze willen vooruitgang, ze willen emancipatie van de onderklasse, ze willen in de geest van Leo Strauss aandacht voor de klassieke deugden, ze willen goed onderwijs, ze willen vrijheid en welvaart voor allen. Ze willen de wereld veilig maken voor democratie. Het lijkt er op dat ze de vlag en de wimpel van de progressieven hebben overgenomen. De neoconservatieven zijn de revolutionairen van deze tijd.

Ceterum censeo Carthaginem non esse delendam sed dêmokratian faciendam. En voorts ben ik van mening dat Carthago niet verwoest moet worden maar gedemocratiseerd. En dat het interview met Hans Jansen in de Volkskrant, ondanks dat broeinest, een mooi interview is geworden. Hij paradeert niet zonder reden in de kolommen van Letter & Geest.

vrijdag, mei 20, 2005

POPULISME

Tijdens de laatste jaren hebben de media trapsgewijze van zeer verschillende persoonlijkheden als Boris Jeltsin, Jean-Marie Le Pen, Jörg Haider, Bernard Tapie, Umberto Bossi, Vladimir Zjirinovsky, Alexander Solzjenitsin, Ronald Reagan, Carlos Menem, Lech Walesa en Pat Buchanan populisten gemaakt. Dit alleen reeds toont de buitengewone verwarring aan, die met het begrip samengaat : het populisme is een soort "gummi-begrip" geworden, waarvan men zich al naar gelang de uitleg kan bedienen. Het is ook en vooral een formule om te discrediteren en te diskwalificeren. Haar meest gebruikte toepassingen is terug te vinden op het vlak van de discursieve polemiek, verpakt in stereotypes : populistisch gevaar, populistische verleiding,
Populistische gevolgtrekkingen, etc. En mag je diegenen geloven, die haar stigmatiseren, dan
omschrijft het populisme zichzelf door zijn algemene aantrekkingskracht, zonder coherentie, zonder eigen wereldbeeld, en zonder een andere inhoud dat het door zichzelf voortgebracht effect. De populistische leader is ofwel een demagoog, die strovuurtjes aansteekt en echte frustraties en eisen steeds weer plaatst tegenover simplistische oplossingen en protestslogans, ofwel een min of meer vermomde fascist, die op een verwarrende manier een eigenlijk antidemocratische boodschap brengt. Het populisme dat van natuur uit demagogisch is, bevat de kiemen van de dictatuur.
Ook nu is er een bandbreedte aan populismen, waarvoor bepaalde auteurs trouwens volledig eigen typologieën hebben ontwikkeld. Het feit van deze bandbreedte wakkert overigens regelmatig de idee aan, als zou het populisme niet zozeer een ideologie of een politiek systeem bevatten. Het zou eerder gaan om een stijl, een aanvoelen, dat vatbaar is voor en zich kan verbinden met gelijk welke politieke doctrine : autoritair populisme, nationaalpopulisme, liberaal populisme, zelfs extreem links populisme. De ideeëngeschiedenis echter toont aan dat men in de wortels van het populisme een aantal zeer preciese politiek-ideologische aanknopingspunten vindt, die eigenlijk weinig doen herinneren aan wat "men" meestal met populisme omschrijft, en toont verder aan de meeste populismen - zoals de pers ze in elk geval omschrijft - het in feite niet zijn.
In werkelijkheid is het populisme een systeem van politieke ideeën dat in een eigen relatie staat tot de geschiedenis en de politieke leer. Haar wortels zijn terug te vinden in die geestelijke stromingen - die zowel in Europa, in Rusland als in de V.S.A. opdoken - die het leven van de gemeenschap bouwden op de burgerplicht, op de verantwoordelijkheid van de staatsburgers en op de gemeenschap aan waarden.
De eerste voorwaarde voor het ontstaan van populisme is een politieke legitimatiecrisis, die het
ganse systeem van de klassieke politieke vertegenwoordiging treft. In dit opzicht bezit het
populisme een uitgesproken anti-elitair karakter.. Het stelt de bekwaamheid van de politieke,
administratieve, economische en culturele elites om de problemen van het dagdagelijkse leven te regelen, in vraag. Het (opnieuw) opduiken van populisme betekent eigenlijk een reactie, een
emancipatorische reactie op de nieuwe leidersklasse, die nu eens als bureaucratisch, inefficïent, machteloos en corrupt wordt afgeschilderd, dan weer als los van de dagelijkse realiteit omschreven en het volk haar zin en mogelijkheid tot initiatieven berovend.
Parallel daarmee moet je het populisme zien als een reactie op het verdwijnen van sociale
verbanden, veroorzaakt door het groeiende individualisme dat de oude organische gemeenschappen vernietigd heeft, en door de heerschappij van de welvaartstaat, die om de natuurlijke solidariteit tegen te werken een deel van de burgers hun verantwoordelijkheid heeft afgenomen en heeft omgewisseld in zgn. hulpbehoevenden.
Tenslotte sluit het populisme aan bij de heel recente actualiteit : de crisis van de nationale staat en het uiteenvallen van het fordistisch compromis, dat voor ongeveer een eeuw heeft gezorgd dat sociale vrede werd afgekocht in ruil voor groeiende welvaart bij de middenstand. De crisis van de nationale staat uit zich in een tweevoudige inperking van de soevereiniteit : inperking van boven door het fenomeen van sociale bloei en druk van transnationale structuren, die via de globalisering naar voor komen, en inperking van beneden door de opkomst van nieuwe sociale bewegingen, door identiteits-aanspraken en door rivaliteiten tussen etnische groepen.
De vraag in hoeverre populisme een democratische fenomeen is, hangt dan weer af van de definitie van democratie. De liberale theoretici waren van oudsher geneigd te denken dat het de instituten zijn en niet de geschiktheid en het karakter van de staatsburgers, die een democratie laten functioneren. In de liberale variant van de democratie is de openbare mening noodzakelijkerwijze incompetent en slecht geïnformeerd. Logischerwijze is de conclusie dan ook dat de depolitisering geen slechte zaak is en dat het beter is de regering in handen van vakmensen te leggen. In deze (liberale) voorstelling verwordt politiek tot een louter managment, tot een expertise en is democratie niets meer of minder dan een simpel recruteringssysteem van staats-bestuurders. Het is niet langer een regime van verantwoordelijkheidsoverdracht, van autonomie en van deelname.
De liberale democratie, die representatief van aard is, perkt de soevereiniteit van het volk heel
duidelijk in en verhindert dat het tot werkelijke overeenstemming komt tussen de inzichten van de bestuurders en de bestuurden. Het zwaartepunt van de macht berust niet langer bij het volk, maar bij de vertegenwoordigers en de politieke partijen. De politieke klasse neigt naar het ontwikkelen van een oligarchie van beroepspolitici. Momenteel wordt de democratie - en dit vanaf het prille ontstaan van een maatschappij - door een tweevoudige bedreiging in de tang gezet , nl. door een steeds breder wordende kloof tussen enerzijds een nieuwe klasse, die zich groepeert rond de gepriviligieerden van de moderne tijd en de functionarissen van de dominante ideologie, die de voordelen van geld en macht monopoliseren, en anderzijds die bevolkingsgroepen die systematisch uit elkaar worden gejaagd, die meer en meer sociale neergang kennen en armoede.
Democratie gaat uit van een voor-staats bestaan, onderstelt een politieke en sociale gemeenschap. En zoals Christopher Lasch noteerde, zijn het niet de individuen die de basiseenheden van een democratische maatschappij uitmaken, maar de gemeenschappen die zichzelf besturen. Het is de ondergang van die gemeenschappen, die meer dan alle andere de toekomst van de democratie bepaalt. Van haar kant heeft Hannah Ahrendt duidelijk aangetoond dat het het staatsburgerschap is dat gelijkheid toewijst en niet de gelijkheid die het recht op staatsburgerschap doet ontstaan. Democratie is geen regime dat ervoor zorgt dat de rechtsgelijkheid op een postulaat van individuele ideniteit berust, ze is wel het regime dat voor zekerheid zorgt dat de leden van een zelfde politieke eenheid dezelfde rechten hebben, omdat ze gelijkberechtigde burgers zijn.
Tenslotte heeft democratie nood aan een pluralistisch debat, dat de geweldloze uitwisseling van
volkomen verschillende (en soms tegengestelde) meningen en ideeën mogelijk maakt. En als grondvoorwaarde dat dit debat zich niet beperkt tot experten en technocraten, heeft ze behoefte aan een zo breed mogelijke deelname. En het is juist deze eis die het populisme formuleert. De liberalen weigeren toe te geven dat onze huidige democratie veel eerder bedreigd is door de onverschilligheid en de walging van de burgers, dan door intolerantie en bijgeloof. Het populisme meent integendeel dat maximale democratie samengaat met maximale deelname van de burgers aan de openbare aangelegenheden.
Zonder de representatieve democratie volledig af te wijzen, staat het populisme toch meer achter de participatieve democratie. Ze roept zoveel mogelijk het beeld van de directe democratie op, die haar wortels vindt in het actieve burgerschap en in de herschepping van de openbare ruimte en de ontmoeting tussen mensen. Ze begunstigt kleine gemeenschappen, niet omdat ze zich wenst af te grenzen of om zich op zichzelf terug te plooien, maar omdat ze de leden op die manier toelaat aan debatten en beslissingen deel te nemen.
Het belangrijkste voordeel van de participatieve democratie bestaat erin de vervormingen van de representatieve democratie te corrigeren en een grotere overeenstemming te bereiken tussen de wil van het volk en de wetten. Alleen zij is in staat om het bestaan van sociale betrekkingen - kenmerkend voor een organische gemeenschapsordening - te herstellen., zonder dewelke de democratie niets anders is dan een reeks van formele procedures.
Het populisme ziet autonomie als het grondprincipe van het politieke leven. Een dergelijk inzicht is vanzelfsprekend vijandig tegenover dictatuur of dictatoriale regimes. Het populisme baseert zich op het principe van de "toevoeging", dat ervoor zorgt dat de handelingsbekwaamheid van de basis wordt geactiveerd en dat vasthoudt aan de idee dat alle sociale lagen hun eigen aangelegenheden zelf beslissen en alleen die beslissingen , waarvoor zij onvoldoende competentie hebben, aan een hoger niveau moeten overdragen. Voor populisten houdt democratie een wederzijds vertrouwen in, dat alleen gebasserd kan zijn op wederzijds respect, in de zin van het algemeen welzijn en de gemeenschapelijke waarden.
Daarom wijst het populisme zowel de privatisering van de moraal als het postulaat van de
neutraliteit inzake waarden - waaraan het liberalisme vasthoudt - van de hand. Om dezelfde
redenen wijst ze ook te duidelijke, te grote ongelijkheden af, Omdat ze die als tegenstander van het algemeen welzijn, als verstoorder van de sociale samenhang ziet.
Het populisme keert zich tegen de logica van de markt en tegen de welvaartstaat. Zij wijst de keuze tussen de markt en de staat duidelijk af, omdat ze zeer goed beseft dat van zodra de staat haar bijstandsfunctie aan het uitbreiden is, ze terzelfdertijd moet bijdragen in het ontrafelen van die gemeenschappen die zich gevormd hebben naar de logica van de markt. Tegenover het principe van het medelijden, dat zo typisch is voor de verzorgingstaat, plaatst zij het principe van het respect, de waardering en de verantwoordelijkheid. Tegenover de liberale principes van de formele democratie, de instrumentaal-bureaucratische rationaliteit en de waardenneutraliteit plaatst het populisme ideeën van burgerplicht, van wederzijdse solidariteit, van morele plicht en van gemeenschapswaarden.
Noch de aanwezigheid van een charismatische leader, noch het gebruik van de identiteitsmythe,
noch de vijandigheid tegenover vreemdelingen behoort tot het wezen van het populisme. Het
populisme is uit zichzelf niet nationalistisch. Wel is zij een zeer krachtige reactie tegen een
centralistisch staatsdenken en de almacht van vakspecialisten. Het populisme wil het cultureel
pluralisme van het lokale behouden. Voor zover er een verbinding is met communautarisme,
reageert het populisme op de crisis van de nationale staat en staat zij een herleving van de lokale gemeenschappen voor, die dan uitgerust zijn met een sterk uitgebouwde politieke en culturele autonomie.
Het populisme herinnert er ons tenslotte aan dat in een democratie de soevereiniteit van het volk een onaantastbaar principe is. In die zin is het populisme de afwijzing van de ideologie die ertoe neigt democratie slechts voorwaardelijk te accepteren, dit betekent zolang de beslissingen van het soevereine volk niet in conflict komen met zogenaamd hogere principes, die niet democratisch gelegitimeerd moeten worden.
De actuele beledigingen, oa. door de media aan het adres van het populisme tonen duidelijk aan in welke mate deze heersende ideologie zich heeft verspreid. En in het jongste verleden hebben wij enkele voorbeelden van deze ingesteldheid kunnen opmerken. De verontwaardiging van bepaalde landen n.a.v. de intrede in de regering van de partij van Jörg Haider, de manier waarop de pers in het Avondland het uitdoven van het stemproces in Algerië billijkte, omdat de Islamieten de verkiezing naar alle waarschijnlijkheid zouden hebben gewonnen, de manier waarop men heeft aanvaard dat Boris Jeltsin het Russische parlement heeft laten beschieten, geven genoeg aan dat bepaalde democraten democratie alleen onder die voorwaarde aanvaarden, dat de uitoefening zich niet tegen hun eigen ideologische postulaten keert. Postulaten die op een bijna metafysische wijze naar voor werden geschoven en die zich volledig aan de kritiek van het volk onttrekken.
Eigenlijk is de belediging aan het adres van het populisme een gemakkelijke manier, waarop de
nieuwe leidende klasse onverbloemd haar verachting voor het volk en de democratie toont. Het
populisme willen criminaliseren, is het zekerste middel om haar ook in de toekomst verder te laten gedijen.

The Time of the Nets

The twentieth century ended in November 1989, with the fall of the Berlin Wall. The 21st century unofficially begun in 1993, with the first diffusion on a vast scale of the Internet. There is no doubt: the coming of the "global web" announces an unprecedented epoch: the Age of Net. The Internet is a net whose circumference is unlimited and whose centre is nowhere. This decentralised, interactive, horizontal medium, that connects its users at the speed of electron, establishes a sort of planetary brain whose neurons are the connected individuals. More than thirty million people have already entered this global communicating society, that easily overcomes frontiers and controls. Each month, one million new "contacts" join this system. On the "info-highways", where writing, sound and image blend in a unique numerical language, a New World is rising, a "cyberworld", populated by "cybercitizens". Neither governments nor politicians have so far understood the exact measure and the consequences of this phenomenon.
Every technological evolution creates its own ideology, and this ideology drives social change. In traditional societies, human relations were mainly territorial and took place in a continuous spatial dimension. Urbanisation has deeply modified this model. To the disjunction between the place of work and the place of residence some social praxis' have been added that daily permit to exit one’s own domicile (multilocalization). Space becomes a property like any other, that can be sold, amassed or exchanged. The advent of the net transforms and accelerates this process. While communication becomes the essential engine of social relations, the extension of the net contributes to the fragmentation and the "uninstitutionalization" of society. There is no more belonging, no more adhesion: "to be on-line" is the categorical imperative. Political parties no longer represent an efficient means of achievement for individuals, while civic associations and single issue movements overwhelms trade unions. In the world of the net there are no more nations or populations, but multiple and winded belongings: tribes, Diaspora and clans.
Walkman and mobiles are tools, among many others, that contribute to free man from steadiness. "Tomorrow streets and squares", Alain Finkielkraut says, "will be invaded by busy mutants talking with themselves". Thus a nomadic society is created - nomadism of tools, of values and of men - that privileges a cross-sectional modality of communication, flattening all the classical institutional and pyramidal structures. A virtual world, with no distances and no expiration is growing: a world of uncontrollable crypted net, in which unmaterialised objects circulate and return materialised at the end of the process they’re involved in; a world that could also become a financial jungle, where the Stock Exchanges are transformed into electronic casinos.
In addition to nomadism there is cocooning. Internet is a communication tool, but its form of communication abolishes the dimensions of space and time, that are(were) the context in which, until yesterday, human freedom was expressed. In this way, the net imprisons the individual in a private sphere that is more and more limited to the abuse of a remote control or of a keyboard. The progressive sliding of the job place towards the address (telework) goes in this same direction. If world can be virtually discovered remaining at home - philosopher Paul Virilio argues - why should we exit? Finally, the net emphasises all the essential features of this age: the mood for immediacy (i.e. zapping), the oblivion of history and of "the reasons", the enjoyment is conceived as a privileged way of access to the experience. Freedom of expression is more and more restricted in its commercial form, the absolute sovereignty of the consumer. Bill Clinton defined the electronic commerce "Far West of the total economy". In a universe in which everything is accessible through a toll (global marketplace), only the market still distracts people from loneliness.
The advent of the net also creates assemblages of a new type. When 300,000 persons are gathered in Paris for the "Gay Pride" day, when the world-wide Days of Youth inspires one million catholic young people to join in Longchamp, when hundreds of thousand persons take part in Belgium to a "white march", when two million Basques protest in public square against the attacks of ETA, when a million Germans take part in Berlin to a "love parade", when one million Italians demonstrate in Milan against the division of their country, when an innumerable crowd meet in London for the Ascension-day in paradise of Lady-D, former-Madonna of tabloids and instantly proclaimed Saint and martyr once dead, the sociologists refer to "unidentified popular movements". These, more or less spontaneous, huge assemblies truly represent the type of manifestation that corresponds to the world of the net.
Besides the obvious diversities of motivations, they all are a unique phenomenon: post-modern ways of affirmation of a feeling, a belief or a shared way of life, set inside the current tendency of affirmation of communitarian identities, that go beyond the limits of the usual belongings.
So, flows replace territories everywhere.
The Internet is only the most immediately visible form of this deterritorialisation. We are only at the beginning of a phenomenon, and whoever believes that it could be reversible in the short term is probably wrong. The advent of the world of the internet is a challenging question. The state of tomorrow will depend on the way we will be able to give it an answer.

Alain de Benoist